Creativiteit aan banden

Eén van de meest gedownloade albums van vorig jaar was The Grey Album van DJ Danger Mouse, een bijzonder geslaagde ‘mashup’ of mengeling van Jay-Z’s Black Album en het legendarische White Album van de Beatles.

Beatles-rechthebbende EMI stuurde zijn advocaten af op DJ Danger Mouse wegens diefstal van intellectuele eigendom. Tot spijt van de platenmaatschappijen zijn mashups ondertussen aan een niet te stoppen opmars begonnen. Je kunt ze niet officieel kopen, maar ze worden wel live uitgevoerd, verspreid via allerlei downloadnetwerken of gedraaid tijdens podcasts. Er bestaat zelfs een podcast die volledig aan deze nieuwe kunstvorm is gewijd ([www.mashuppodcast.co.uk/]). Beatallica, een band uit Milwaukee, parodieert de songs van de Beatles op de wijze van hardrockband Metallica. Sgt. Helfield’s Motorbreath Pub Band, A Garage Dayz Nite, Hey Dude en I Want to Choke Your Band zijn wat ons betreft instant klassiekers die je helaas alleen nog ‘ondergronds’ kunt beluisteren. Op 17 februari 2005 liet platenmaatschappij Sony/ATV de site [www.beatallica.com/] immers sluiten. In een verrassende ontwikkeling schoot de drummer van Metallica, Lars Ulrich, Beatallica ter hulp. Het optreden van Ulrich is merkwaardig, want vijf jaar geleden stuurde hij zijn advocaten af op Napster omdat het de diefstal van Metallica-songs mogelijk maakte. Wat is het verschil tussen het illegaal downloaden van Metallica-songs en het illegaal mengen van Beatles- en Metallica-songs? Voor Ulrich is het duidelijk. Napster-leden profiteerden van Metallica, terwijl Beatallica er creatief mee omspringt. Covers, parodieën, mashups en het recht om kunst te herinterpreteren zijn het volgens Ulrich waard om voor te vechten. Het internet en de algemene verspreiding van krachtige multimedia-apparatuur zorgt ervoor dat steeds meer mensen creatief omspringen met bestaande kunstwerken. De podcasts waarover ik het twee Villa PC’s geleden had, zijn een typisch voorbeeld hiervan. Het fenomeen is nu nog onbelangrijk in de ogen van de grote mediabedrijven en auteursrechtenverenigingen. Dat er op termijn juridische problemen van komen staat echter vast. De bestaande licentiesystemen voor het draaien van muziek in internetradioprogramma’s zijn bijvoorbeeld niet van toepassing op podcasts. Veel podcast-makers zijn dus al dan niet noodgedwongen illegaal bezig als ze hun uitzendingen met muziek opfleuren. Ook daar bestaan overigens oplossingen voor, zoals het gebruik van zogenaamde ‘podcast-veilige’ muziek van beginnende of minder bekende bands. De digitalisering houdt het gevaar in dat we binnenkort zelfs niet meer de keuze hebben om creatief om te gaan met bestaande werken. Digital Rights Management (DRM) legt steeds verdere beperkingen op aan de gebruikers van digitale media. Aanpassingen aan de licentieregels van Apple’s iTunes zorgden er bijvoorbeeld begin 2004 voor dat gebruikers hun songs op minder apparaten konden afspelen en een beperkter aantal keren branden op cd. Begin 2005 stelde Apple een nieuwe restrictie in op de mogelijkheid om in iTunes via Rendezvous muziek te streamen naar andere gebruikers op hetzelfde subnet. Vroeger kon dat naar vijf gebruikers in huis. Voortaan kun je nog slechts muziek streamen naar vijf luisteraars per dag. Sluit je je pc of mp3-speler aan op je analoge versterker en zet je de luidsprekers wijd open dan kunnen misschien veel meer dan vijf luisteraars mee genieten. Mensen met analoge muziekinstallaties die meerdere kamers bestrijken kunnen de via iTunes-muziek aangekochte muziek eveneens onbeperkt analoog ‘streamen’. Gebruikers die echter ten volle willen profiteren van de technologische voordelen die digitale media bieden, worden door Apple in de praktijk gestraft. Digitaal betekent dus niet noodzakelijk méér gebruiksgemak, maar veeleer minder rechten en dus op termijn minder ruimte voor creativiteit.