AI fungeert als copiloot op de tram

Antwerpen geldt de komende maanden als proeftuin voor artificiële intelligentie in het openbaar vervoer. Op een van de trams van lijn 1 loopt een pilootproject met een AI-rijhulpsysteem, dat bestuurders van De Lijn moet waarschuwen voor obstakels en risico’s op het spoor.

‘Trambestuurders rijden vandaag al bijzonder veilig, maar ze krijgen in het drukke Antwerpse stadsverkeer vaak te maken met onverwachte situaties’, stelt Ann Schoubs, CEO van De Lijn. ‘Voetgangers en fietsers onderschatten vaak de lange remafstand van een tram. Het nieuwe systeem fungeert als een digitale copiloot die bestuurders sneller waarschuwt. Tegelijk mogen er niet te veel signalen binnenkomen: de balans tussen nuttige info en overprikkeling is cruciaal.’

Slimme sensoren en lerend systeem

Het rijhulpsysteem werkt met camera’s en sensoren die de omgeving in real time scannen en zo een 3D-beeld opbouwen. Vervolgens detecteert het systeem op basis van AI-algoritmen obstakels en schat het risico’s in. Bij mogelijk gevaar krijgt de bestuurder een visuele of auditieve waarschuwing. Automatisch remmen gebeurt voorlopig niet. ‘De bestuurder blijft altijd de eindverantwoordelijke’, benadrukt Schoubs. ‘Het systeem leert nog een onderscheid te maken tussen wat een echt obstakel is en wat niet.’

Voor de wetenschappelijke opvolging is er samenwerking met het University College London en de Polytechnische Universiteit van Barcelona. Onderzoeker Jan Luca Kästle licht toe dat het project niet alleen draait om de AI-prestaties, maar ook om het meten van de reacties van bestuurders. ‘De chauffeurs dragen sensoren die hersenactiviteit, oogbewegingen, hartslag en stress monitoren. Zo gaan we na of de AI effectief de alertheid bevordert, of net extra belasting veroorzaakt.’

Veiligheid eerst

Vorig jaar vonden in Vlaanderen meer dan 1.200 tramongevallen plaats. ‘In amper 2,5 procent van de gevallen ligt de oorzaak bij De Lijn’, nuanceert Vlaams minister van Mobiliteit Annick De Ridder (N-VA). ‘Maar elke aanrijding heeft gevolgen: voor de chauffeur, de reiziger en het netwerk. Alles wat de reactietijd van de chauffeur verbetert, kan levens redden. AI moet er mee voor zorgen dat trams nog veiliger door de stad bewegen.’ De Europese Unie ondersteunt het project via het ARISE-programma, goed voor een budget van 600.000 euro. Naast Antwerpen zijn nog vier andere Europese steden betrokken.

Van praktijk naar ervaring

Trambestuurder Yves Ielegems is een van de eerste testpersonen en ziet alvast potentieel. ‘Ik heb er intussen drie ritten mee gemaakt’, vertelt hij. ‘Het systeem grijpt niet in, maar geeft een waarschuwing. Voor een ervaren chauffeur is dat niet storend. Bij druk verkeer of slechte weersomstandigheden is de extra alertheid zeker welkom. Je merkt dat het systeem leert: het piept niet voortdurend, maar geeft gerichte signalen.’

Volgens OTIV is dat precies de bedoeling. Het Gentse bedrijf, gespecialiseerd in rijhulpsystemen voor spoorvoertuigen, ontwikkelde de technologie om menselijke chauffeurs te ondersteunen, niet om ze te vervangen. De link met zelfrijdende trams is nochtans snel gelegd, maar volgens De Lijn is dat nog toekomstmuziek. De komende maanden test de vervoersmaatschappij het systeem in verschillende verkeersomstandigheden, van spits tot nachtritten. Als de resultaten positief zijn, volgen mogelijk meer trams.