De Belgische sector van transport en logistiek staat op een kantelpunt. De druk om de CO2-emissies naar beneden te halen, neemt toe. Die verduurzaming is niet langer enkel een kwestie van alternatieve brandstoffen en elektrische vrachtwagens: achter de schermen voltrekt zich een revolutie op het vlak van digitalisering en automatisering.
De klimaatdoelstellingen voor transport en logistiek zijn ambitieus. Tegen 2030 moet de uitstoot van broeikasgassen in Europa met minstens 55 procent omlaag, terwijl de goederenstromen blijven groeien. Dat spanningsveld dwingt de sector tot innovatie. Waar hij de voorbije jaren vooral keek naar alternatieve brandstoffen en elektrische voertuigen, groeit nu het inzicht dat data en connectiviteit de ware versnellers van de groene transitie zijn. Van vrachtplanning tot energiebeheer: zonder digitale tools is structurele emissiereductie onmogelijk.
Volgens Theo Notteboom, professor haven- en maritieme economie aan de Universiteit Antwerpen, is de klimaattransitie in de logistiek dan ook vooral een datavraagstuk. ‘Je kunt maar reduceren wat je precies kunt meten’, zegt hij. ‘We moeten emissies in de volledige keten zichtbaar maken, niet enkel aan de uitlaat van het schip.’ Daarmee doelt Notteboom op de emissies die ontstaan door het verbranden van brandstof aan boord van een schip versus de totale uitstoot van broeikasgassen die vrijkomt tijdens de gehele levenscyclus van de brandstof.
Meten is weten, ook hier. Sensoren in trucks en containers leveren realtime informatie over brandstofverbruik, snelheid, belading en stilstand. Digitale platforms vertalen dat in ‘carbon dashboards’ waarmee bedrijven hun emissies per rit, klant of zending kunnen opvolgen. Kris Neyens, manager Internationalization bij het Vlaams Innovatieplatform voor de Logistiek (VIL), ziet de impact dagelijks toenemen: ‘Digitalisatie is de enabler van verduurzaming. Zonder data weet je niet waar je verspilt, waar je leeg rijdt of waar je te veel energie verbruikt. Technologie maakt dat zichtbaar en dus stuurbaar.’
Slimme technologie als motor
De digitalisering van logistieke processen gaat vandaag veel verder dan de administratieve automatisering die al eerder plaatsvond. Nieuwe technologieën brengen energieverbruik, verplaatsingen en infrastructuur samen in één geïntegreerd netwerk. AI en machine learning voorspellen waar voertuigen het efficiëntst kunnen rijden, rekening houdend met verkeer, weer en belading. Digital twins simuleren complete logistieke ketens, zodat bedrijven kunnen testen welke routes of energiebronnen de minste uitstoot opleveren. IoT-sensoren monitoren in real time de prestaties van vrachtwagens, schepen of magazijnen. Die volledige architectuur komt samen in cloudplatformen die de data van expediteurs, transporteurs en terminals aan elkaar koppelen om energieverbruik en planning te optimaliseren.
‘Havens zijn de ruggengraat voor de digitalisering van de logistieke keten’
De havens van Antwerpen en Zeebrugge spelen in die digitale transitie een voortrekkersrol. Ze transformeren van fysieke overslagpunten naar slimme datacentra die elke beweging monitoren en loggen. Volgens professor Notteboom is de haven ‘het natuurlijke centrum van digitalisering in de logistieke keten’. Het is daar dat goederenstromen, energie en informatie elkaar kruisen. Door die datalagen met elkaar te verbinden, ontstaan mogelijkheden voor systemische emissiereductie.
Die visie sluit aan bij de evolutie naar de verdere automatisering van de havens. Door data uit te wisselen tussen terminals, vervoerders en energiepartners kan de hele keten efficiënter werken. Kris Neyens benadrukt dat Vlaanderen over een sterk ecosysteem beschikt om die digitale samenwerking te versterken. ‘We hebben de kennis, de spelers en de infrastructuur’, zegt hij. ‘De uitdaging is om de digitalisering te koppelen aan de decarbonisatie. Alleen zo houden we onze logistieke troeven hier in Vlaanderen.’
Samenwerking als sleutel tot impact
Volgens een recent rapport van ING Transport & Logistics, dat in samenwerking met de Universiteit Antwerpen tot stand kwam, blijft samenwerking een cruciale succesfactor. Bedrijven die data delen met partners, klanten of concurrenten boeken sneller resultaten. De verduurzaming van de logistiek kan niet in afzonderlijke silo’s gebeuren, zo stelt het rapport, en de echte winst komt pas wanneer data vrij doorheen de hele keten stromen. Dan kunnen algoritmes bijvoorbeeld automatisch bepalen welke vervoerder de meest energie-efficiënte keuze is voor een bepaalde lading. Met andere woorden: door de convergentie van digitalisatie en decarbonisatie is duurzaamheid zo niet langer een trade-off tussen efficiëntie en ecologie.
Een andere, meer opmerkelijke, vaststelling die het rapport daaraan koppelt, is dat duurzaamheid als uniek verkoopargument aan belang heeft ingeboet bij het aantrekken van jonge werknemers. Waar bedrijven vroeger duurzaamheid gebruikten als rekruteringsargument, speelt vandaag vooral innovatie en digitalisering die rol. ‘Jonge professionals willen werken in een omgeving die creatief en datagedreven is’, stelt Lawrence Vanhove, head of Transport & Logistics bij ING Business Banking Belgium. ‘Dat maakt digitalisering ook een hr-strategie. Bedrijven die inzetten op slimme systemen en geïntegreerde platformen trekken talent aan dat het verschil maakt in de omslag naar duurzaamheid.’
Regulering en onzekerheid
Toch kent de digitaliseringsgolf ook obstakels. Het rapport van ING wijst op rechtsonzekerheid en een versnipperd beleidskader binnen Europa. ‘De EU komt met te veel richtlijnen en te weinig regels’, aldus professor Notteboom. Vooral voor internationale transportbedrijven zorgt dat voor complexiteit: verschillende lidstaten hanteren uiteenlopende tol- en subsidiemechanismen voor zero-emissievoertuigen en digitale rapportering.
Die onzekerheid vertaalt zich in terughoudendheid bij investeringen, zeker bij kleinere ondernemingen. Tegelijk groeit de interesse in samenwerking en gedeelde infrastructuur. Uit de enquête, die als basis voor het rapport diende, blijkt dat transporteurs vandaag meer investeren in digitalisering dan ze vijf jaar geleden hadden voorzien: een duidelijke indicatie dat technologie meer dan ooit een strategische noodzaak is.