De steile opmars van de Europese cloudmarkt roept fundamentele vragen op over digitale autonomie in tijden van politieke instabiliteit. Kan Europa zich losmaken van de Amerikaanse dominantie en met initiatieven zoals Gaia-X en Eurostack ook een gecoördineerd, onafhankelijk ecosysteem uitbouwen?
Digitale soevereiniteit is sinds de oorlog in Oekraïne en het Amerikaans beleid onder Trump steeds prominenter op de Europese agenda komen staan. Voor zowel overheden als bedrijven betekent het dat Europese data ook onder Europese regels moeten vallen – en dus niet onder buitenlandse wetgeving zoals de Amerikaanse Cloud Act. Die autonomie is cruciaal voor privacy, veiligheid én economische onafhankelijkheid.
Toch blijven veel Europese organisaties nog afhankelijk van Amerikaanse hyperscalers. Tijdens een paneldiscussie op GITEX Europe in Berlijn maakten de sprekers, vertegenwoordigers van de Europese cloud- en data-organisaties Bitkom (de Duitse federatie van digitale bedrijven), CISPE (de koepel van Europese cloudinfrastructuurproviders), de Luxembourg National Data Service (een nationale instantie die werkt aan veilige data-infrastructuur), Dynamo (een Europees initiatief voor soevereine cloudprojecten) en de European Cloud Association (de belangenorganisatie voor cloudbedrijven) duidelijk dat dit moet veranderen.
Onder het thema ‘Sovereignty in Action’ bogen de vijf sprekers zich dan ook over de vraag: hoe maken we van Europese cloudsoevereiniteit een tastbare realiteit?
Van ambitie naar actie
Gaia-X is wellicht het bekendste voorbeeld van de Europese cloudambitie. Dit Duits-Franse initiatief is gericht op het bouwen van een transparant en interoperabel cloud-ecosysteem. Volgens moderator Ulrich Ahle, CEO van de European Association for Data and Cloud, wil Gaia-X geen concurrent zijn van bestaande aanbieders, maar het vertrouwen van gebruikers net versterken via certificering en open standaarden. Zo worden binnenkort de eerste Gaia-X-labels uitgerold – een soort kwaliteitskeurmerk in drie niveaus dat gebruikers moet helpen bij het kiezen van diensten die voldoen aan de Europese soevereiniteitsnormen. Francisco Mingorance van CISPE bevestigt het belang daarvan: ‘Zonder zulke labels is er geen duidelijkheid en kunnen klanten onmogelijk bewuste keuzes maken. En dan mis je je doel.’
Volgens het hoofd van CISPE moeten gelabelde Europese diensten standaard de eerste keuze worden bij elke nieuwe cloudaankoop. ‘Is er een volwaardig Europees alternatief beschikbaar, dan moeten gebruikers dat eerst overwegen– pas daarna komt een niet-Europese optie in beeld.’
Belgische ‘cloud-hub’ voor Europees project Gaia-X gaat van start
Een federatief ecosysteem: het antwoord op een versnipperde markt
Maar Gaia-X alleen zal niet volstaan. Francesco Bonfiglio, zelf ex-CEO van dit Europees samenwerkingsproject en huidig hoofd van Dynamo, wijst daarom op de nood aan een bredere industriële aanpak. Niet toevallig is hij ook medeoprichter van Eurostack, een industrieel plan dat Europese cloudproviders wil verenigen in één marktplatform. ‘Het probleem ligt niet bij onze technologie, maar bij de markstructuur. We hebben in Europa honderden cloudbedrijven – klanten verdwalen in dat oerwoud aan aanbieders.’ Volgens hem willen zij niet meer technologie, wel degelijke oplossingen. ‘Europa heeft dringend meer commerciële samenwerking nodig om te kunnen opboksen tegen de grote spelers. Blijven we verdeeld, dan dreigen we nog meer klanten te verliezen. Ondanks de omzet in absolute cijfers daalt het marktaandeel van Europese aanbieders met 10 tot 15 procent per jaar. De enige uitweg is investeren in een gedeelde ecosysteemcultuur.’
Van de hak op de taks
Die verwarring geldt voor alle gebruikers. Bert Verdonck, CEO van de Luxembourg National Data Service, beklemtoont het belang van zowel transparantie als keuzevrijheid voor overheidsdiensten: ‘Soevereiniteit is weten wat je koopt, waar je data staat, of je effectief wel kunt switchen van leverancier en hoe. Maar nu zitten veel organisaties vast in een vendor lock-in (een situatie waarbij je moeilijk kunt overstappen van leverancier door technische of contractuele beperkingen, red). Dat kan je moeilijk een echte keuze noemen.’
Waarom ons Europees ecosysteem een digitaal Airbus-moment nodig heeft
Wetgeving als hefboom?
De Digital Services Act (DSA) en Digital Markets Act (DMA) uit 2022 zijn alvast belangrijke stappen richting een eerlijkere digitale economie en een betere bescherming van gebruikers. Terwijl de DSA online platformen verplicht om illegale inhoud sneller te verwijderen en transparanter te zijn over hun moderatiebeleid, pakt de DMA ‘poortwachters’ zoals Google en Amazon aan.
Kan de Digital Services Act de EU behoeden voor desinformatie?
Toch is wetgeving alleen niet genoeg, waarschuwt Mingorance. ‘Zonder economische stimulansen kunnen we geen gelijk speelveld creëren en lopen Europese bedrijven achter.’ Volgens zijn collega Bonfiglio vormen de strikte Europese regels zelfs een concurrentieel nadeel: ‘We hebben de open markt zo goed beschermd dat ze nu vooral toegankelijk is voor niet-Europese giganten. En terwijl wij praten over data en digitale controle, worden in alle stilte steeds meer vierkante meters fysieke datacenters opgekocht. Maar waar is het Europese regelgevende kader dat deze opkoop van fysieke infrastructuur kan beperken?’
Inbreuken op de Europese Digital Markets Act: de eerste boetes zijn voor Apple en Meta
Ook op het vlak van Europese investeringen is er volgens Bitkom-beleidsadviseur Lucy Czachowski nog werk aan de winkel. ‘Er is een mismatch tussen wat bedrijven écht nodig hebben en waar overheden hun geld in steken. Soevereiniteit mag niet alleen een mooi woord zijn in beleidsnota’s, het moet ook praktisch en werkbaar zijn. Nu is het begrip vaak nog een bureaucratische rem in plaats van een hefboom.’
De sleutel ligt volgens Czachowski in concrete toepassingen: ‘Domeinen zoals de publieke administratie, energie of de gezondheidssector kunnen het voortouw nemen en betrouwbare data-uitwisselingsplatformen ontwikkelen.’
Concrete oplossingen
Initiatieven zoals Eurostack kunnen daar alvast een rol in spelen, vindt Bonfiglio. Het plan is om met 2000 gecertificeerde diensten — met Gaia-X-label niveau 2 en 3 — een marktplaats aan te bieden waarop klanten Europese clouddiensten kunnen samenstellen op maat van hun noden. ‘Cloud draait niet om het bouwen van auto’s of vliegtuigen, maar om het slim combineren van virtuele diensten. We beschikken over alle middelen in onze regio, laten we ze dan nu ook gericht inzetten.’
Ook Mingorance benadrukt het belang van zo’n gecoördineerde samenwerking. ‘Europa telt meer cloudproviders dan eender waar ter wereld. Als we die verenigen en open source frameworks ontwikkelen die onderling compatibel zijn, kunnen we wel degelijk concurreren met de hyperscalers.’
De transitie begeleiden
Een plotse overstap naar Europese alternatieven is natuurlijk niet evident voor veel IT-verantwoordelijken binnen zowel private als publieke organisaties. Volgens Verdonck is goede begeleiding vanuit Europa dan ook cruciaal om niet in oude systemen te blijven hangen: ‘Veel CEO’s willen wel veranderen, maar weten niet hoe. Daar ligt voor ons een grote kans.’
Ook hybride modellen kunnen een oplossing bieden, waarbij meerdere leveranciers samenwerken zonder te veel fragmentatie. ‘De juiste balans tussen schaalvoordelen en diversiteit bepaalt het succes’, zegt Verdonck. Denk maar aan een combinatie van een grote Europese cloudprovider met gespecialiseerde lokale aanbieders. Die kan dan zowel betrouwbare infrastructuur als maatwerkdiensten leveren.
Eén ding is zeker: de Europese cloudmarkt staat op een kruispunt — en die urgentie was duidelijk voelbaar tijdens het debat. Wie immers controle heeft over data, bepaalt de toekomst. Blijft Europa een digitale volger, of wordt ze een volwaardige speler op de cloudmarkt? De toekomst zal het uitwijzen, maar Europa wil die grip alvast in eigen handen nemen.