‘Een nieuwe dag, een nieuwe aanslag op je privacy. Welkom in 2017’

Ons land heeft vorige week een cameraschild aangekondigd ‘in de strijd tegen terrorisme’. Daarbij worden zogenaamde ‘superflitscamera’s ingezet. “Onze angst voor terreur wordt zonder enige politieke schroom misbruikt om dag bij dag, keer op keer, vrijheid en privacy van de burger af te bouwen”, schrijft Matthias Dobbelaere-Welvaert.

Onder het mom van terreurdreiging en veiligheid worden de laatste maanden de één stompzinnige maatregel achter de andere genomen. Veiligheidsdiensten hebben de beste tijd van hun leven. Waar vroeger de democratische organismen hard weerwerk boden, durft nu vrijwel niemand meer in te gaan tegen de machtsontplooiing die zich achter de schermen voltrekt. Er zijn maar weinig politieke punten te scoren door in te zetten op ‘minder veiligheid’, al zou dat ook ‘meer privacy’ betekenen.

De Slimme Camera

Een mooi voorbeeld van de nieuwe politieke wind is het afschaffen van de anonieme prepaid SIM-kaarten. Op initiatief van Minister Alexander De Croo raakte het Koninklijk Besluit er zonder slag of stoot in december vorig jaar door. Opvallend: in juni 2016 was diezelfde De Croo nog gekant tegen het afschaffen van deze SIM-kaarten: “Veiligheidsdiensten mogen niet alle burgers als potentiële verdachten beschouwen”, zei De Croo toen, die ook wees op de grote administratieve last van deze maatregel.

Alsof je terroristen werkelijk gaat vatten met geregistreerde SIM-kaarten. Gelooft geen kat, toch?

Maar onze regering zit niet stil in de ‘strijd tegen terrorisme’. Het nieuwe liefdeskind is het ‘landelijk cameraschild’, wat zou betekenen dat er de komende twee jaar maar liefst 1000 (!) nieuwe slimme verkeerscamera’s bijkomen, die op hun beurt verbonden worden met bestaande softwaresystemen.

Al in maart 2016 hingen er 500 ANPR-camera’s op de Vlaamse gewest- en snelwegen, zo bleek uit een parlementaire vraag. Diezelfde ANPR-camera’s beroerden vorige week nog volop het nieuws, toen bleek dat deze slimme camera’s tot veel meer in staat waren dan enkel nummerplaten uitlezen. Het was Knack-journalist Kristof Clerix die het 200-tellend pagina’s dikke bestek doorploegde, dat aangaf dat ook ‘facial recognition’ in de aanbesteding voor nieuwe camera’s was opgenomen. De Privacycommissie viel uit de lucht.

De nieuwe superflitspalen die België eind dit jaar wil inzetten zijn echter nog van een ander kaliber dan een ANPR-camera. 32 voertuigen kunnen ze tegelijk controleren op overtredingen. Niet alleen te snel rijden, maar evengoed te traag, bumperkleven, rechts inhalen et cetera zijn allemaal te controleren. De camera’s houden met geavanceerde radars voertuigen tot op acht rijstroken in de gaten. België wil de gegevens voor één jaar (!) gaan bijhouden (in vergelijking met Nederland gevoelig langer, waar beslist is om ze één maand te gaan bijhouden), hoe ze dat zal doen, welke veiligheidsgaranties ze biedt en wat de kost zal zijn om dergelijke hoeveelheid van data zolang op te slaan is niet gekend.

De Controle Staat: altijd en overal verbonden

Tien jaar geleden kon je nog vrij makkelijk anoniem rondrijden in de wagen. Vandaag is dat allang verleden tijd. Zoals gezegd zijn de ANPR-camera’s reeds aanwezig op de wegen, maar evengoed in ondergrondse parkings of zelfs bij privé-bedrijven (een ANPR-camera kan je aankopen voor een klein bedrag (500 euro – 1500 euro). Ook de gewone – ouderwetse – camera’s volgen je uiteraard nog steeds op de voet, al rijdend, al stappend en al fietsend. Ze zijn overal, voor je veiligheid, uiteraard.

Vandaag zijn de databases van al die controlemogelijkheden al redelijk geconnecteerd met elkaar, maar mede dankzij de povere organisatie van de overheidsinstanties in België is het nog even wachten op een verregaande connectie. De dure spitstechnologie is er wel al, het verstand en de redelijkheid om er mee om te gaan veel minder. Het zal echter geen jaren meer duren tot de overheid ook daar de nodige investeringen maakt om een excellent werkend systeem te (laten) bouwen.

Democratische en juridische waarden

Bij al dat politiek gepalaver over veiligheid en nieuwe maatregelen, komen zowel democratische als juridische waarden zwaar onder druk. Ik schreef het al lang geleden, en ik schrijf het vandaag opnieuw: veiligheid is een illusie. Laat u niet vangen door handige politieke jongens die uw (irrationele) angst uitbuiten voor minder fraaie doeleinden.

Een goed functioneerde democratie neemt geen paniekbeslissingen maar debatteert over de zin en onzin van elke maatregel die ze wil nemen. Less is more, want als je wil dat de wet gekend is bij burgers, maak je er maar best niet elke dag een aantal bij. Het enige goede idee dat ik ooit van Trump hoorde, was dat hij voor elke nieuwe wet er twee wil afschaffen. Jammer daarbij is dat hijzelf wellicht geen enkel idee heeft van die wetten inhouden, maar dat is een voer voor een andere – uitgekauwde – discussie.

De Belgische Grondwet puilt uit met vrijheden die het vandaag zwaar te verduren krijgen. Vrijheid van meningsuiting, non-discriminatie en natuurlijk artikel 22, of het recht op privacy. Ik was oprecht en aangenaam verrast toen ik de Privacycommissie, bij monde van haar voorzitter Willem Debeuckelaere, het volgende hoorde verklaren: “Het hek is volledig van de dam. Men probeert alles te verwerken en op te slaan. Dat is niet meer in verhouding. Elke proportionaliteit raakt zoek“. Het is geen geheim dat ik al vaak met de Privacycommissie slaags ben geraakt. Ik verweet ze nog niet lang geleden een wat apathisch instituut te zijn, maar het is goed om te lezen dat er hardere en kritischere geluiden opstijgen uit een hoek waar ze er ook absoluut moeten zijn.

De toekomst

We zijn duidelijk bang voor de verkeerde dingen. Onze angst voor terreur wordt zonder enige politieke schroom misbruikt om dag bij dag, keer op keer, vrijheid en privacy van de burger af te bouwen. De overheid is blind geworden en er weerklinken veel te weinig stemmen die hier een halt aan willen toeroepen.

Meer gegevens leidt niet tot een grotere veiligheid. Als je een speld in een hooiberg zoekt, ga je de hooiberg niet groter, maar wel kleiner maken. Meer gegevens leidt alleen tot meer macht. Vandaag is die macht in handen van een relatief goed werkend democratisch rechtssysteem, maar zoals we zien in de VS en andere staten is privacy een evolutief begrip dat snel aan de kant kan worden gezet. En terwijl we in slaap gesust worden met loze beloftes voor een veilige straat in de wijk en bedenkelijke garanties rond het beschermen van de data, laten we dan vooral niet vergeten dat we hier zelf collectief voor gekozen hebben als het binnen een aantal jaar onvermijdelijk misloopt. Is het niet door een corrupte overheid, dan is het wel via een hacker(scollectief), een lek bij de overheid of stomweg amateurisme in de beveiliging. Het is nu, meer dan ooit, tijd om de politiek hierover uit te dagen. Binnenkort is het immers vergeefse moeite.

Vorige week kwam nog aan het licht dat overheidsdiensten oude computers verkopen waarvan de harde schijf niet werd gewist. Dossiers van vreemdelingen, persoonlijke gegevens en zelfs naaktfoto’s werden zorgeloos tweedehands aangeboden.

En u vertrouwt werkelijk diezelfde overheid met al uw data, vrijheid en privacy toe?