‘Facebook’s zakenmodel is fundamenteel in strijd met het beschermen van de privacy’

2018 was het jaar dat we beseften hoeveel gegevens Facebook over ons verzamelt en doorspeelt. Gaat het bedrijf intussen beter om met onze privacy? Volgens Gennie Gebhart van de EFF niet zozeer. Al zijn politici intussen wel wakker geschud.

Gennie Gebhart is Associate Director of Research bij de Electronic Frontier Foundation, een Amerikaanse beweging die opkomt voor digitale burgerrechten. Ze houdt technologiebedrijven nauwgezet in de gaten en volgt onder meer Facebook en hoe het omgaat met onze privacy.

We spraken Gebhart in november voor een artikel in het jaaroverzicht van ons zustermagazine Knack naar aanleiding van de Amerikaanse hoorzitting met Facebook-CEO Mark Zuckerberg in april. Online brengen we de iets langere versie van dat interview.

Was de hoorzitting volgens u een signaal dat het bedrijf bezorgd is om hoe het omgaat met persoonlijke data? Of was het een manier om de huidige praktijken te verdedigen?

GENNIE GEBHART: “Zuckerberg was duidelijk goed voorbereid, vergeet niet dat Zuckerberg werd gevraagd, het was geen aanbod van hen om naar het Amerikaanse Congres te komen. Maar buiten die ene verschijning kan je veel van wat Facebook doet omschrijven als ‘privacy by press release.’ Er gebeurt iets, ze zeggen dat ze maatregelen nemen en het leven gaat verder. Alleen was het Cambridge Analytica-schandaal het grootste probleem totnogtoe.”

Facebook communiceert sindsdien actiever over privacy en veiligheid. Is er echt iets veranderd of is het eerder imagoschade beperken?

GEBHART: “Daar moet ik twee antwoorden op geven: “Facebook’s zakenmodel is fundamenteel in strijd met het beschermen van de privacy van de consument. Ze leggen zich toe op het onttrekken van persoonlijke informatie en verdienen geld door hun gebruikers in de gaten te houden. Het is naïef te denken dat dat zomaar zal veranderen. Dat geldt niet alleen voor Facebook maar voor elk bedrijf in Silicon Valley. Advertenties als businessmodel zijn geen ramp, gerichte advertenties zijn dat wel.”

“Specifiek voor het Cambridge Analytica-schandaal valt op dat Facebook sindsdien over veel nieuwe initiatieven communiceert. Maar ook over wat ze in 2014 en 2015 hebben gedaan, toen ze het probleem zelf ontdekten. Waarom hebben ze ons toen hierover niet geïnformeerd? Waarom komen er nu pas nieuwe maatregelen bij? Hun reactie lijkt onvolledig.”

“Het bedrijf heeft sindsdien wel een tool aangekondigt om je geschiedenis bij Facebook te wissen, dus er is wel een trend naar meer privacygericht gebruik, maar voorlopig gaat het enkel om een aankondiging dus ik kan niet zeggen of er veel gaat veranderen.”

Komen er vanuit de Amerikaanse politiek strengere privacyregels?

GEBHART: “Er is veel aan de gang. De vraag is niet langer wanneer er meer privacywetgeving komt, maar hoe ze er uit zal zien. Veel senatoren en volksvertegenwoordigers zijn gemotiveerd om oplossingen te vinden door de recente schandalen. In Californië is er vandaag al de CCPA (California Consumer Privacy Act). Op federaal niveau, zeker nu de tussentijdse verkiezingen voorbij zijn, staat er meer wetgeving op til.”

“Ron Wyden, een democratische senator uit Oregon, heeft een voorstel klaar dat de CEO van een technologiebedrijf naar de gevangenis kan sturen bij ernstige fouten. Natuurlijk krijgt vooral dat deel veel media-aandacht maar het voorstel in zijn geheel bevat sterke punten en is een goed begin.”

“In zijn geheel gaat het trager dan wat velen hopen en er blijven nog veel vragen open: wat zijn de problemen van morgen, hoe balanceer je privacywetgeving met vrijheid van meningsuiting, of de mogelijkheid om te innoveren bovenop bestaande tools. Dat is vandaag nog een uitdaging, maar de wetgeving komt zeker.”

Zal dat een Amerikaanse variant worden van de Europese GDPR?

GEBHART: “In de VS zal het waarschijnlijk geen GDPR-achtige wetgeving zijn maar een ander soort wetgeving. Elke dag raakt er wel een nieuw privacyschandaal bekend dus wetgevers zijn gemotiveerd om er iets aan te doen.”

Bij de hoorzitting in april leken veel politici geen flauw benul te hebben van wat Facebook doet. Is dat een probleem om zo’n wetgeving op te stellen?

Gebhart: “Ik heb de hoorzitting van Zuckerberg, maar ook van andere tech-CEO’s gezien en dat was zeker niet het volledig plaatje. Eigenlijk horen we daar niet mee te spotten. Politici hebben in het verleden wagens en de medische sector gereguleerd en het zijn evenmin ingenieurs of artsen. Maar als het over technologie gaat dan hangt daar een aura rond die het niet verdient.”

“In één geval vroeg een vrouw hoeveel data-categorieën Facebook hanteert, ze bedoelde eigenlijk hoeveel stukjes info het bedrijf over een individu verzamelt. Daar heeft Zuckerberg mooi op ingespeeld door te zeggen dat hij een vraag niet begreep. Hij wuifde de vraag weg omdat ze niet de juiste technische termen gebruikte. Dat zou je nooit tolereren bij de CEO van General Motors of van een ziekteverzekeraar. Het is niet omdat je die technische kennis niet hebt, dat je iemand niet kritisch kan ondervragen. Zoiets heeft zeker in de kaarten van Facebook gespeeld.”

In Europa is het aantal maandelijkse actieve gebruikers licht gedaald. Is de perceptie in de VS tegenover Facebook veranderd?

GEBHART: Daar lijkt het wel op. Een onderzoek van het Pew Research Center van september toont dat driekwart van de Amerikaanse gebruikers sindsdien iets heeft ondernomen. Mensen passen hun privacyinstellingen aan en een deel verwijdert zelfs de app.”

“Die cijfers zijn vrij indrukwekkend, het gaat hier niet om techies die voor hun plezier door de instellingen gaan, dit is een hele groep mensen die iets ondernemen. Maar wat je tussen de lijnen door leest is dat mensen niet weggaan van Facebook. Ze zijn in zekere zin gegijzeld want via Facebook houden ze contact met vrienden familie, of ze halen er hun nieuws. Dat maakt dat verwijderen voor veel gebruikers geen optie is.”

Vooral Facebook was het afgelopen jaar kop van jut. Maar moeten we even bezorgd zijn over Google en andere technologiebedrijven? En misschien ook om minder zichtbare databedrijven zoals Palantir?

GEBHART: “Je moet over hen allemaal bezorgd zijn. Bij sommige bedrijven ben je effectief een gebruiker, maar van sommigen ben je dat niet en heb je er nog nooit van gehoord. Het blijft corporate surveillance en soms overheidssurveillance en dat moet je holistisch bekijken. Het zijn uiteindelijk kapitalistische datasystemen.”

“Misschien is het net enger van bedrijven die je niet kent. Daar is het immers lastiger om je er tegen te beschermen. Maar ik kan niet zeggen dat de ene beter of slechter is dan de andere. Het is een heel ecosysteem van bedrijven.”

Moeten we de hand ook in eigen boezem steken? We maken vrijwillig de keuze om hun gratis diensten te gebruiken en eigenlijk weten we dat we betalen met onze data.

GEBHART: “Je bent geen hypocriet als je de populairste software ter wereld wil gebruiken zonder al je gegevens af te staan. Ik gebruik graag dingen als Facebook of Google Drive. Maar ik wil ze graag gebruiken zonder mijn privacy op te geven. Je hoort ook geen diploma rechten nodig hebben en een settings wizzard te zijn om dat vlot te gebruiken.”

“Je kan inderdaad vertrekken, maar dat is voor veel mensen geen optie. Wel kan je een aantal kleine dingen doen om zaken als identiteitsdiefstal of laster te beperken. Verklein je vriendenlijst en weer mensen die je niet kent. Ga door je instellingen om te kijken wie wat kan zien. Zorg voor een goede digitale hygiëne: gebruik two-factor authentication (2FA, tweestapsverificatie), zorg dat je software van je toestel altijd up-to-date is. En kijk ook naar alternatieven. Voor Facebook is dat er niet meteen, maar een app als Signal is bijvoorbeeld een geweldig alternatief voor Whatsapp en Messenger.”