2018 is een rampzalig jaar geworden voor Facebook. Na het Cambridge Analytica-schandaal, de recente Definers-affaire en het Myanmar-rapport, kwam vandaag een verzameling interne e-mails naar buiten die het bedrijf opnieuw in kwaad daglicht zetten. Het Britse parlementslid Damian Collins publiceerde 250 pagina's die hij eerder dit jaar op een opmerkelijke manier verkregen had.

De Amerikaan Ted Kramer, oprichter van het app-bedrijf Six4Three, was in Londen op bezoek. Kramer begon in 2015 een rechtszaak tegen Facebook omdat het bedrijf zijn app Pikini van het platform had gegooid. Facebook was bezig apps van derde partijen die in Mark Zuckerbergs woorden 'sketchy' waren te verwijderen, en de data waartoe ze toegang hadden te beperken. Dat ontwikkelaarsplatform is hetzelfde waar ook de quiz-app stond die data van miljoenen gebruikers in de handen van Cambridge Analytica deed belanden.

Voor de rechtszaak van Kramer verzamelde Facebook interne e-mails, die het liet verzegelen door de rechtbank in Californië. Maar toen Kramer naar Londen afreisde, werd Collins daarover getipt door een Britse journaliste die al twee jaar Facebook onderzoekt. Collins liet een parlementaire sergeant-in-arms opdagen bij Kramers hotelkamer en hem naar Westminster brengen. Daar eiste Collins inzage in de verzegelde documenten. Collins is namelijk de voorzitter van de Britse parlementscommissie die onderzoek doet naar Facebook. Volgens The New Yorkerraakte Kramer in paniek en zette hij een deel van de documenten op een USB-stick.

Groei boven privacy

Woensdag publiceerde Collins die documenten op de website van het Britse parlement. De e-mails geven een interessante inkijk in de periode 2012-2015, een tijd waarin Facebook zeer hard groeide.

Het eerste inzicht dat de e-mails geven is dat voor Facebook groei in die dagen belangrijker was dan privacy. Een schokkend voorbeeld is een e-mail uit 2015, waarin gesproken wordt over een update van de Android-app die bel- en sms-gegevens van gebruikers opslaat. Facebook gebruikt die gegevens om de newsfeed te verbeteren en gebruikers betere suggesties te geven voor 'mensen die je misschien kent'. Dat is inmiddels algemeen bekend, maar dat was het in 2015 nog zeker niet. Verschillende betrokkenen emailen met elkaar over hoe de update gepresenteerd moet worden aan gebruikers, en hoe duidelijk het moet worden gemaakt dat deze gegevens voortaan bewaard zullen worden. Uiteindelijk wordt ervoor gekozen hier geen grote zichtbaarheid aan te geven. In een van de e-mails schrijft een product manager dat 'dit een behoorlijk hoog risico [heeft] vanuit een PR-perspectief, maar het groeiteam ploetert voort en gaat ermee verder.'

Zuckerberg schrijft vandaag in een Facebookpost dat de documenten context missen. Hij legt uit dat het ontwikkelaarsplatform (dat hem het afgelopen jaar zoveel kopzorgen bezorgt) in 2007 werd gelanceerd met het doel apps 'socialer' te maken. Wat hij daarbij niet meldt is dat door apps van derde partijen toe te laten, Facebookgebruikers veel meer gebruik maken van Facebook en het bedrijf op die manier nog veel meer data verkrijgt over hen, wat ze vervolgens met hun adverteerdersplatform in geld omzetten. Zuckerberg gaat verder dat er ook veel 'sketchy', oftewel onbetrouwbare, app-ontwikkelaars op het platform kwamen, en dat Facebook daarom in 2014 besloot het platform flink te beperken. Facebook was voortaan veel strenger op wie toegang kreeg tot welke data. Op dit moment werd Ted Kramer, van de pikini-app (dat Facebookfoto's doorzocht op zoek naar vrouwen in bikini), van het platform verwijderd, en daarover gaat de rechtszaak die hij tegen het bedrijf aanspande.

'In dezelfde periode ... waren we ook bezig met een ander aspect van ons platform - hoe we het financieel konden verduurzamen terwijl we van desktop naar mobiel verhuisden.' Hier gaat Zuckerberg in op nieuws dat uit de interne e-mails naar voren kwam, namelijk dat mensen binnen Facebook (waaronder Zuckerberg zelf) erover dachten en praatten om ontwikkelaars te laten betalen voor toegang tot het platform. Zuckerberg vergelijkt dat met ontwikkelaars die betalen voor Amazon Web Service of Google Cloud Services, maar het ligt gevoeliger dan dat. Ontwikkelaars op het Facebookplatform hebben toegang tot ontzettend veel gebruikersdata, in ieder geval voor 2014. En de Cambridge Analytica-affaire liet zien dat Facebook daar niet goed op voorbereid was.

Maar uiteindelijk heeft Facebook ontwikkelaars nooit geld gevraagd voor gebruik van het platform, benadrukt Zuckerberg. 'Zoals elke organisatie hadden we veel interne discussie en mensen brachten verschillende ideeën op. Uiteindelijk hebben we voor een model gekozen waar ontwikkelaars het platform gratis konden gebruiken, en ervoor konden kiezen advertenties te kopen. Dit model heeft goed voor ons gewerkt. ...We hebben nooit data van onze gebruikers verkocht.'

Waarom Facebook WhatsApp heeft gekocht

Hoe Facebook met groei en privacy-zorgen omging in de jaren 2012-2015 is slechts één aspect dat naar voren kwam uit de e-mails. Een ander aspect is dat het bedrijf zeer strategische beslissingen nam over welke andere tech-bedrijven wel en geen gebruik mochten maken van het platform. De bedrijven die wel toegang hadden waren onder andere Netflix, Airbnb en een aantal datingapps. Eén bedijf dat van het platform gegooid werd was Vine, het voormalige foto/video-platform dat nog voor de officiële lancering door Facebooks aardrivaal Twitter werd gekocht. In 2013 schreef toenmalig Facebook-directeur Justin Osofsky: 'Tenzij iemand bezwaar maakt, sluiten we hun (Vine's, nvdr.) vrienden-API toegang af'. Daarmee doelt Osofsky op de functionaliteit die ontwikkelaars destijds nog hadden en waar ook Aleksandr Kogan gebruik van maakte: dat een app-ontwikkelaar niet alleen data over de gebruikers van de app kon inzien en downloaden, maar ook van diens vrienden. Osofsky wilde dat dus ontzeggen aan Vine. Zuckerberg e-mailde terug: 'Yup. Ga ervoor.'

Dat is interessant, maar niet verrassend. Zuckerberg staat erom bekend keihard op te treden tegen wat hij ziet als concurrentie. In het boek 'Chaos Monkeys: Obscene Fortune and Random Failure in Silicon Valley' omschrijft een voormalig Facebook-medewerker hoe Zuckerberg Facebook in war mode veranderde toen Google Plus werd aangekondigd. Alles was erop gericht Google Plus kapot te maken - met succes, het sociale platform van Google kwam nooit echt van de grond en werd recent opgeheven.

Diezelfde mentaliteit blijkt Zuckerberg ook ingezet te hebben met betrekking tot WhatsApp, maar op een andere manier. Het verbaasde nogal wat mensen toen Facebook in 2014 de berichtenapp kocht voor maar liefst 19 miljard dollar. Vooral omdat de app binnen de VS amper gebruikt werd (en nog altijd achterblijft bij andere apps of sms).

Buzzfeed kwam woensdag met een artikel op basis van de gelekte e-mails dat duidelijk maakt waarom Facebook dat geld neerlegde. Een jaar eerder had Facebook al 100 miljoen betaald voor de app Onavo, dat data-analyse deed van allerlei andere apps. Door die aankoop had Facebook exclusief inzage in data waar het van schrok: WhatsApp was in sommige geografische gebieden een veel populairdere berichtenapp dan Facebook Messenger. Per dag werden op Whatsapp 8,2 miljard berichten verstuurd, tegenover Facebooks 3,5 miljard. 'WhatsApps groei kwam op een cruciaal moment - net op toen Facebook zich volledig realiseerde dat het een mobile-first bedrijf moest worden waarvan messaging de kern was. WhatsApp liet snel zien dat het met Facebook kon concurreren op dat vlak', schrijft Buzzfeed. En dus legde Zuckerberg 19 miljard neer om de concurrentie in de kiem te smoren.

Een nieuwe PR-crisis

De e-mails komen op een slecht moment voor Facebook. Het bedrijf is al het hele jaar bezig de ene na de andere PR-crisis te overleven. De recente onthulingen van de New York Times over hoe Zuckerbergs rechterhand Sheryl Sandberg persoonlijk opdracht gaf onderzoek te doen naar de miljardair George Soros (die vaak een hoofdrol speelt in de samenzweringstheorieën van alt-rightfiguren) liggen nog vers in het geheugen. Om nog maar te zwijgen van de opzienbarende vertrekken van het afgelopen jaar: zowel de oprichters van Whatsapp, Instagram en Oculus vertrokken bij Facebook. En hoewel het nooit officieel bevestigd is, is het algemeen bekend dat dat was omdat Facebook meer geld wil verdienen aan de gebruikers van die apps - ook als dat ten koste gaat van hun privacy.

In dat licht konden de e-mails niet op een slechter moment naar buiten komen. En het doet de vraag langzaam rijzen: hoeveel crises kan Zuckerberg nog overleven?