Nieuwe stemcomputers en -procedure getest

Wie op zondag 14 oktober 2012 gaat stemmen zal in 151 steden en gemeenten een nieuwe stemcomputer aantreffen. Op heel wat plaatsen staan enkele exemplaren opgesteld waarop je kan oefenen. We deden de test en volgden de handelingen van enkele honderden testpersonen. De nieuwe stemcomputers werden gemaakt door Smartmatic, een vrij jonge multinational (gesticht in 2000) gespecialiseerd in wat ze zelf “complex purpose-specific technology solutions” noemen. En inderdaad, de stemcomputers hebben een heel specifiek ontwerp waardoor ze maar voor één enkel doel gebruikt kunnen worden, namelijk stemmen. In ruil voor je identiteitskaart en je oproepingsbrief ontvang je als stemplichtige een chipkaart. Hiermee ga je naar een stemhokje waar een stemcomputer staat.

Wie op zondag 14 oktober 2012 gaat stemmen zal in 151 steden en gemeenten een nieuwe stemcomputer aantreffen. Op heel wat plaatsen staan enkele exemplaren opgesteld waarop je kan oefenen. We deden de test en volgden de handelingen van enkele honderden testpersonen.

De nieuwe stemcomputers werden gemaakt door Smartmatic, een vrij jonge multinational (gesticht in 2000) gespecialiseerd in wat ze zelf “complex purpose-specific technology solutions” noemen. En inderdaad, de stemcomputers hebben een heel specifiek ontwerp waardoor ze maar voor één enkel doel gebruikt kunnen worden, namelijk stemmen.

In ruil voor je identiteitskaart en je oproepingsbrief ontvang je als stemplichtige een chipkaart. Hiermee ga je naar een stemhokje waar een stemcomputer staat. Deze bestaat uit een monochroom aanraakscherm van 17 inch (43,5 cm) opgesteld in portretstand. Het scherm nodigt je uit om de chipkaart in de kaartlezer te steken.

Chipkaart

Na het inbrengen van de chipkaart wordt deze eerst gevalideerd. Dit duurt maar enkele seconden, maar toch blijkt dit voor velen al een eerste struikelsteen te vormen. Omdat ze niet ogenblikkelijk de lijst met de verschillende partijen te zien krijgen, denken sommige mensen dat ze de chipkaart er niet correct ingestoken hebben en trekken ze die er weer uit. Deze handeling maakt de chipkaart echter onbruikbaar zodat ze een nieuwe moeten gaan halen en herbeginnen. Een systeem waarbij de kaart volledig ingeslikt wordt zoals bij veel Bancontact-terminals had dit euvel kunnen voorkomen.

Na het valideren volgt het eigenlijke kiezen. Dat gebeurt telkens in drie stappen: de keuze van de partij waarop je wilt stemmen, de keuze van de kandidaten binnen die lijst of het uitbrengen van een kopstem en tot slot het bevestigen van je keuze. Deze drie stappen moet je bij deze verkiezingen eerst doorlopen voor de gemeenteraad, dan voor de provincieraad en, indien van toepassing, nog eens voor de districtsraad.

Mogelijke problemen

Voor nogal wat oudere deelnemers loopt het niet zo vlot. Een greep uit herhaaldelijk vastgestelde problemen:

• Het scherm is erg gevoelig, wat maakt dat het per ongeluk stoten tegen het scherm met de zijkant van je hand plots een drietal kandidaten ongewild aanvinkt.

• Ondanks het grote scherm staan de opeenvolgende kandidaten nog steeds vrij dicht bij elkaar. Een niet al te nauwkeurige tik op het scherm selecteert dan ongewild twee aangrenzende cellen.

• Omgekeerd, sommige kiezers durven het scherm amper aanraken, waardoor niets geselecteerd wordt. Omdat de computer dan uiteraard niet verder wil, raken ze in paniek.

• Nogal wat oudere personen beven lichtjes, en het feit dat ze moederziel alleen in het stemhokje staan, oog in oog met een vreemd toestel, verbetert dat niet direct. Omdat een tweede tik op een geselecteerde kandidaat de selectie ongedaan maakt, zagen wij meermaals dat testgebruikers door het trillen van hun hand een kandidaat in één beweging selecteerden en direct weer deselecteerden.

Stembiljet met QR-code

Is het kiezen correct verlopen, dan rolt er een stembiljet uit de stemcomputer dat lijkt op een kassaticket uit de supermarkt. Het is gedrukt op warmtegevoelig papier. Niet bepaald milieuvriendelijk, maar het voorkomt wel dat tegen 2014, na twee jaar inactiviteit, de spuitkoppen van de ingebouwde printers verstopt geraken. Die zijn er immers niet: het gaat om thermische printkoppen.

Bovenaan het stembiljet prijkt een bijzonder grote QR-code. Die bevat natuurlijk je stem in code. Straks zal je die zelf moeten inlezen op de scanner. Onder de QR-code staat ook in gewone mensentaal afgedrukt op welke lijst en op welke kandidaten je gestemd hebt. Je kan dat dus controleren – als je goede ogen hebt, want de tekst staat in een lettertype dat ongeveer overeenkomt met Times New Roman in tekengrootte 7.

Naar de scanner

In de brochure over het digitale stemmen staat nu een vrij ingewikkelde uitleg over het dubbelvouwen van het stembiljet. Het wekt de indruk dat dit een essentieel onderdeel van de stemprocedure is, maar dat is het natuurlijk niet. De enige bedoeling is dat, na het verlaten van het stemhokje, anderen niet zouden kunnen meelezen op wie je gestemd hebt. Door het papiertje met de tekst naar onder te houden bekom je hetzelfde effect.

Terwijl de kiezers dan heel minutieus het biljet in twee vouwen, vergeten ze vaak hun chipkaart terug uit de computer te halen. Geen nood, die slaat dan alarm. Om dat af te zetten is het niet voldoende de chipkaart te verwijderen, er moet iemand bijkomen die een geheime code ingeeft. Het nut hiervan is ons niet meteen duidelijk. We vrezen dat dit wel tot heel wat oponthoud kan leiden tijdens het effectieve stemmen, zeker op drukkere momenten.

Het thermo-papier zit op een dikke rol, naar schatting van 10 cm doorsnede. De fabrikant ervan heeft goed voor zichzelf gezorgd: de stemcomputer slaat véél te vroeg alarm om een nieuwe rol te steken. Dit uit zich in een vervelend gepiep dat je wel even kunt onderbreken, maar binnen de minuut begint het opnieuw. Ondertussen blijkt het wel onmogelijk om nog verder te stemmen op die machine, tot je de rol vervangt en nog ettelijke meters papier noodgedwongen in de vuilbak kiepert. Verspilling, waar iemand (wie?) wel beter van wordt…

Na het maken van je keuze loop je met je gevouwen stembiljet naar de scanner. Dit is eigenlijk een twee-in-één toestel: scanner en urne voor de biljetten. Je vouwt je stembiljet terug open en legt de QR-code op een venstertje. Het volledige QR-vierkant moet wel op het venstertje liggen, maar omdat het stembiljet nu met de achterzijde naar jou toe gericht is, is dat toch niet evident. Het licht van de scanner schijnt wel door het papier, maar toch…

In de urne

Tijdens onze testen bleek het perfect mogelijk om onmiddellijk na het scannen het stembiljet een tweede (en derde, vierde…) keer te scannen en telkens werd de stem geaccepteerd. Wij nemen aan dat dit een gevolg is van de demo-opstelling en dat dit bij de echte stemming onmogelijk zal zijn. Door het scannen is je stem geregistreerd. Het is wel duidelijk dat de scanner de ‘echte’ telmachine is, de stemcomputers in de hokjes dienen enkel en alleen maar om jouw stemintentie te vertalen in een QR-code.

De laatste stap is het stembiljet in de urne steken. Als je dat niet zelf mag doen, moet je weer eerst het stembiljet vouwen en zo dubbelgevouwen aan de bijzitter geven, anders kan die natuurlijk lezen waarop je gestemd hebt. De urne van de brievenbus staat vlak achter het scanvenster. Een gevaarlijke opstelling want, zoals we tijdens het testen bij herhaling vaststelden, volstaat één moment van onoplettendheid van de bijzitter en de kiezer steekt zijn stembiljet zelf in de urne zonder te scannen – en dus zonder te stemmen.

Conclusie

We twijfelen er niet aan dat met de nieuwe stemcomputers, die we in de meeste gemeenten op 14 oktober voor het eerst zullen gebruiken, de privacy gewaarborgd is van wie de procedure correct volgt. We twijfelen er evenmin aan dat de stemcomputer onze stemintentie correct omzet in de QR-code. We twijfelen er ook niet aan dat de scanner deze QR-code ook correct interpreteert. We twijfelen er wel aan of het stemmen overal even vlot en zonder vertragingen gaat verlopen.

Bron: www.diskidee.be