De crisis doet heel wat grote bedrijven grondig snijden in hun externe it-korps, onder het mom van ‘re-insourcing’. Maar paniek veroorzaakt dat geenszins, klinkt het bij enkele ervaringsdeskundigen. “De huidige freelance it’er gooit minder snel de handdoek in de ring en past zich makkelijker aan.”

Voorbeelden legio om te argumenteren dat de free-lance it consultant het in deze crisistijden niet onder de markt heeft. Begin dit jaar oogde de ICT Barometer van Ernst & Young Nederland alvast erg somber voor externe ict’ers: bij overheden en grote bedrijven zou er nog stevig gesnoeid worden in het freelance it-bestand. Bij onze noorderburen is Van Lanschot Bankiers nu ook echt bezig met een ‘insourcing’-oefening, terwijl in ons land de hoge ict-consultancykosten bij de NMBS recentelijk zwaar onder vuur lagen. ING België bespaart door zijn externe it-kosten onder de loep te nemen en autoreus General Motors wil wereldwijd af van bijna al zijn externe it-consultants, om alles weer zoveel mogelijk in huis te halen. Of is dat weinig bemoedigende beeld apocrief? Twee willekeurig aangesproken freelance it consultants – Jan en Wim (zie kader), de eerste vandaag ongeveer 6 jaar zijn eigen baas, laatstgenoemde al ruim 20 jaar – verzachten in elk geval de dramatische toon die we oorspronkelijk voor dit artikel in het achterhoofd hadden.

Voor beiden was de stap naar het freelancestatuut veeleer een toevallige opportuniteit, maar allebei zagen en zien ze er nog steeds duidelijk de voordelen van in. “De onafhankelijkheid is een grote troef: je bent zelf verantwoordelijk voor alles”, zegt Wim. “Bovendien ben je zo eigenlijk een kleine ondernemer. Iedereen zou dat eens moeten proberen.” Jan is het daarmee eens: “Het grootste voordeel is toch allereerst het financiële: als freelance consultant hou je op het einde van de maand toch nog steeds meer over dan wat je zou krijgen in loondienst. Maar ook het zelfstandig zijn, het zelf kunnen beslissen over welke klanten je interesseren, welke hardware je voor jezelf aanschaft, welke auto, welke gsm, hoe en wanneer je verlof plant,… “Toch zijn er natuurlijk ook mindere kanten, zegt Jan: “Je staat zelf in voor alle administratieve rompslomp. Hoewel ik daar gelukkig kan rekenen op de boekhouder en mijn echtgenote…” Wim kan erover meespreken: “Ik heb wat te weinig fiscaal advies gekregen doorheen mijn carrière.” Ook het feit dat je het helemaal alleen moet rooien, is niet altijd even evident. “En privékwesties en zelfstandigheid gaan niet goed samen: gezondheidsproblemen, zorg voor je ouders, overlijdens, kinderen, relatie, er gebeurt heel veel op 20 jaar.”

Uitgaven

Hoe zit het nu met die crisis? Voelen zij die als freelancers aan de lijve? Jan sust alvast. Met zijn taken bij de Europese Commissie zit hij wel goed. “Bij mij is er minder angst om mijn job te verliezen. Europese instellingen zijn minder gevoelig aan de marktsituatie en de contracten worden er steeds gerespecteerd.” Ook Wim vindt dat de crisis niet al te zwaar heeft doorgewogen tot dusver. “Ik ben altijd bezig geweest, tussen 1992 en nu. Soms koos ik bewust voor een parttime, maar ik heb mij nooit druk gemaakt over het feit of er een volgend project zou komen. Al kan dat natuurlijk nog gebeuren… Ach, het is een golf die op en neer gaat. Als senior technisch consultant kan je niet blijven stilstaan. Je moet meesurfen met die golf en hopen dat je de juiste weet te vinden.”

De inkomstenkant is geen kwestie dus, maar de crisis weegt wel op de uitgaven, vindt Jan. “De maandelijkse kosten stijgen elke maand terwijl het inkomen toch al enige tijd gelijk blijft. Mede daarom heb ik nu samen met een andere collega-freelancer een nieuwe vennootschap gestart voor het ontwikkelen van apps voor mobiele hardware (tablets, smartphones), Mind The App genaamd. We mikken met onze vennootschap in eerste instantie op de nog opstartende markt van Windows 8 apps, maar zijn flexibel genoeg om ook andere platformen te bedienen. Kijk, aan de kosten valt weinig te veranderen, dus dan is het zaak om de inkomsten omhoog te krijgen. Dat vereist uiteraard een extra inspanning, maar misschien onderscheidt zich net daar de ondernemende freelancer zich van de anderen…”

Opleidingen

“Freelance it’ers zijn vaak ervaren vakmensen, maar zij hebben het ondernemerschap niet goed onder de knie. In tijden van hoogconjunctuur zijn er geen problemen, maar als het economisch minder gaat, moet je ook weten hoe je moet vechten voor je winkel”, poneerde de directeur van een Nederlandse zelfstandigenorganisatie ooit. “Dat is waar”, aarzelt Wim. “Dat is volgens mij simpel ‘kruideniersondernemerschap ‘. Wij moeten maar zien of de klant ons ‘product’ nog wil.” Jan vindt de stelling wat achterhaald. “Het klopt dat in de hoogdagen rond het jaar 2000 vele it’ers op de freelanceboot zijn gesprongen en dat die mensen makkelijk geld verdienden. Maar de mensen die zich nu engageren voor een statuut van freelancer, zijn genoodzaakt om deze talenten ook onder de knie te hebben. Daarom denk ik dat de huidige freelance it’er minder snel de handdoek in de ring gooit en zich makkelijker aanpast.”

De huidige lichting freelancers moet zich dus weten te onderscheiden. Hoe dan? Het antwoord van Wim is laconiek: “Ervaring, kennis, flexibiliteit, referenties en goede partners.” Jan vult aan: “Certificaten en diploma’s zijn een goede manier om je theoretische kennis aan te tonen, en het bewijst dat je op zijn minst toch al enige notie zou hebben van het onderwerp. Maar ik geloof eigenlijk meer in aantoonbare ervaring en ‘recommendations’ van collega’s en managers.” Cursussen volgen, beurzen bezoeken, voelen wat er gebeurt op de markt en netwerken: allemaal noodzakelijk voor een zelfstandige, maar niet evident, vindt Wim. “Freelancers zijn als zwervende Afrikaanse olifantenstieren: ze werken alleen.” Ook Jan stipt aan dat die dingen allemaal afhangen van je eigen initiatief. “Voor een it-consultant in loondienst is het misschien wel makkelijker om zich echt te specialiseren en andere domeinen te laten voor wat het is, maar als freelancer wordt er toch steeds een zekere flexibiliteit verwacht. Ik leer meer bij door praktijk, lezen en trial-and-error, en minder door een opleiding te volgen. Een opleiding kost niet alleen geld maar ook weer tijd. Tenzij de opleiding noodzakelijk zou zijn voor de functie bij de klant en de kosten eventueel gedeeld kunnen worden, is dat toch altijd een financiële dobber.”

Ceo van Apple

Hoe zien de komende jaren er dan uit voor freelancers op de it-markt? Jan ziet vooral een toekomst voor hogere it-profielen. “It is een noodzaak in het huidig ondernemen en er wordt alsmaar meer geautomatiseerd, dus zal er altijd een stijgende noodzaak zijn aan hogere it-profielen. De it-kennis van de niet-it-geschoolde werknemers breidt echter ook steeds meer uit, wat de noodzaak aan lagere it-profielen dan weer teniet doet.” Voor Wim zijn er keuzes te over voor de toekomst: “Ik bemerk een grotere vraag naar project management en architects. De cloud, tablets op de werkvloer, big data,… Als freelancer kies je best één van die fenomenen om een focus te behouden. Ik ben nu 53 jaar: ik neem veel gerichter beslissingen.” Is terugkeren in vaste loondienst een optie? “Voor mij persoonlijk hoop ik dat Mind The App zijn plaats vindt op de markt en ik vooral daar een inkomen kan zoeken. Maar voorlopig blijf ik nog even in de redelijk stabiele omgeving van de Europese instellingen”, zegt Jan. Wim grapt: “Als ze mij vragen als ceo van Apple? Misschien wel…”

Stefan Grommen