Het is deze maand precies dertien jaar geleden dat de Russische wereldkampioen Garri Kasparov zijn beladen match over zes partijen tegen de IBM computer Deep Blue II verloor.

Er gaan nog steeds geruchten dat Garri Kasparov door IBM betaald werd om te verliezen, maar de Nederlandse grootmeester Jan Timman ontkent dat met klem: “Kasparov maalde niet om geld. Het ging hem om de eer, om de macht en het aanzien”. Volgens Timman kijken heel wat grootmeesters niet meer naar computers: “Je mag dan nog denken dat je een uitstekende partij gespeeld hebt, als je het dan even nagaat op de computer, blijkt dat je zowat bijna alles fout gedaan hebt. Dat is erg ontluisterend. De computer maakt het niet prettig voor de mens,” aldus Jan Timman tijdens het jongste InventiChess tornooi in het pand van telecomintegrator Newtel in Zaventem.

De 59-jarige Jan Timman, in 1982 nog de wereldwijde nummer twee na Anatoli Karpov, hield er een causerie over ‘Schaken en it’. Hij las zijn speech wel af van een met de hand geschreven velletje papier.

“De schaakcomputer glipte eind jaren ’70 binnen, maar de programma’s werden op hoongelach ontvangen door de grootmeesters. De Nederlandse kampioen Max Euwe geloofde nooit dat een computer het niveau van een gemiddelde grootmeester zou halen.” Eén van de leveranciers was toen het Amerikaanse Fidelity met de ‘Chess Challenger’. In de jaren ’80 pakte het Duitse bedrijf ‘Hegener und Glaser’ uit met de bekende Mephisto. De komst van de pc en programma’s zoals Fritz, Genius, Rebel en Hiarcs leidde begin jaren ’90 tot het einde van de ‘dedicated schaakcomputer’. Heel wat websites bieden vandaag trouwens gratis online spelletjes Op Yahoo.com zijn op elk uur van de dag duizenden denkers online tegen elkaar aan het schaken.

De mechanische Turk

De eerste ‘schakende machine’ dateert echter al van 1770 en was uitgevonden door de Hongaarse edelman en ontwerper Wolfgang Von Kempelen. Het meubelstuk, waarin net genoeg plaats was voor een dwerg die het systeem kon manipuleren, maakte grote rondreizen langs alle koninklijke hoven. Aan het schaakbord zat een pop die als Turk verkleed was. Het pronkstuk werd dan ook voorgesteld als ‘de mechanische Turk’ of ‘De Turk’. Zelfs Napoleon zou er nog tegen gespeeld hebben. Het was volkomen nep, maar het systeem beschikte toch ook over een vindingrijke technologie. In het meubel kon de dwerg de stukken op het bord zien en dank zij een vernuftig stukje mechaniek de arm van de Turk bewegen en de stukken verplaatsen. In 1854 ging de automaat door een brand verloren.

“143 jaar later verloor Garri Kasparov zijn partij tegen Deep Blue II,” zucht Jan Timman. In 1996 had Kasparov nog gewonnen tegen Deep Blue dat toen tot 100 miljoen stellingen per seconde kon nagaan. De tweede versie kon er twee keer zoveel aan. Ter vergelijking: een schaakexpert kent gemiddeld zo’n 10.000 patronen. “Bijzonder jammer is dat met de komst van de computer de partijen niet langer afgebroken kunnen worden. Anders zouden de spelers hun zetten kunnen nagaan op de computer. Dat leidde ertoe dat het eindspel veel moest inboeten,” aldus Jan Timman die wel toegeeft dat de jeugd enorm veel opsteekt van de schaakpartijen op computer. #

Luc Blyaert