Geografische informatiesystemen kunnen een belangrijke rol spelen in allerlei aspecten van de gezondheidszorg. Analyse van patiënten, beheer van ziekenhuizen, epidemiologisch onderzoek, het bepalen van de beste inplanting van apotheken,… GIS-specialist ESRI organiseerde vorige maand voor het eerst een themadag over GIS in de gezondheidssector waarin al deze toepassingen aan bod kwamen.

Als je naar de dokter gaat, vraagt hij je welke risicoziektes er in je familie voorkomen, of je ouders overgewicht hebben en wat je eetgewoontes zijn. Geen enkele dokter vraagt echter”In welke omgevingen heb je gewoond?” Toch kan die vraag hem heel wat relevante informatie opleveren, zo meent ESRI-veteraan Bill Davenhall, global manager bij de afdeling Health and Human Services Solutions.”Als je in Tsjernobyl geleefd hebt en de dokter weet dit, dan werpt dit een heel ander licht op je ziekteverschijnselen. Voor minder bekende plaatsen negeren de dokters echter deze informatie, terwijl ze ook daar relevant is. Ik heb bijvoorbeeld astma ontwikkeld door de vuile lucht in Californië.”

Ook op het niveau van ziekenhuizen kan een GIS handig zijn. Jean-Louis Paquay van het GIS-bedrijf Sodiplan toonde op de ESRI-themadag dat ziekenhuizen een GIS kunnen gebruiken om te visualiseren waar hun patiënten vandaan komen. Deze ruimtelijke distributie van de patiënten kan ook thematisch getoond worden. Zo krijgt een ziekenhuis te zien uit welke gebieden de mensen komen voor specifieke afdelingen zoals geriatrie of hart- en vaatziekten.

In overheidsmiddens vormen geografische informatiesystemen al een belangrijk beleidsinstrument, maar in de toekomst zullen ze de technologie in toenemende mate ook voor gezondheidszorg gebruiken, gelooft Davenhall.”Gezondheidszorg kost steeds meer en elke overheid wil zijn geld natuurlijk zo efficiënt mogelijk besteden. Met GIS wordt het mogelijk om verbanden te zien tussen omgevingsfactoren en gezondheidsproblemen, waardoor de overheid efficiënter zijn ‘resources’ kan inzetten.”

Het zijn echter niet de mooie kaartjes die het verschil zullen maken in de gezondheidszorg, benadrukt hij, maar de meer geavanceerde mogelijkheden van GIS zoals ruimtelijke data-analyse. Vooral bij epidemies kunnen deze functies een belangrijke factor zijn ter ondersteuning van beslissingen welke scholen er moeten gesloten worden om verspreidingshaarden te voorkomen.

Ziektebronnen opsporen met GIS

Volgens Geert Top, arts bij het departement volksgezondheid van de Vlaamse overheid, bieden GIS-toepassingen heel wat hulp bij het visualiseren van veranderingen in de tijd en zelfs bij het vinden van de bron van een ziekte. Het departement maakt gebruik van ESRI’s software ArcGIS.

“In 2003 zagen we in de provincies Antwerpen en Vlaams-Brabant een opstoot van hepatitis A. Toen we de ziektegevallen in Vlaams-Brabant met ArcGIS visualiseerden, viel ons op dat de meeste zich concentreerden in het midden van steden. Door mogelijke bronnen te bekijken, ontdekten we dat de besmetting gebeurde via filet américain van de slagers. En dat vlees bleek van dezelfde slachter te komen als van de gevallen in Antwerpen.”

GIS maakt ook heel wat verkennende analyses mogelijk. Zo heeft Top de geregistreerde gevallen van tuberculose op de kaart van België gevisualiseerd, genormaliseerd op het aantal inwoners. Maar je kan nog verder gaan en enkel kijken naar het aantal buitenlandse inwoners dat tuberculose heeft, genormaliseerd op het aantal buitenlandse inwoners. Hetzelfde kan je voor de autochtone bevolking doen. Een vergelijking toont welke bevolkingsgroepen individueel gezien de hoogste risico’s hebben en eventueel met een aangepaste campagne gesensibiliseerd kunnen worden.

Nog te weinig ruimtelijke visie

Het doel van GIS in de gezondheidssector is”understanding healthland”, aldus Davenhall. Dokters willen echter geen GIS-expert worden, ze willen de gezondheid van hun patiënten verbeteren. Je moet hen dus aantonen dat GIS op een efficiënte manier relevante informatie geeft voor de diagnose, behandeling of remediëring van een ziekte. In de medische opleidingen is dit echter nog niet doorgedrongen: wereldwijd hebben slechts 12 van de duizenden doktersopleidingen GIS in hun curriculum opgenomen. GIS-toepassingen zijn bovendien niet zo eenvoudig aan te leren als Word of Excel, benadrukt Guy Hendrickx, directeur van het Zoerselse consultancybedrijf Avia-GIS:”Om GIS effectief te gebruiken, heb je ervaring, training en een ruimtelijke visie nodig.”

Een ander probleem is dat de meeste gezondheidsgegevens niet ‘gegeocodeerd’ zijn, voegt Davenhall toe.”De gezondheidszorg wil om privacy-redenen vaak geen geografische informatie aan de patiënt koppelen.” Als die informatie er wel is, is ze vaak niet zo precies: zo kan volgens Davenhall 25 procent van de gegevens uit ziekenhuizen niet eens gekoppeld worden aan een adres. Het enige dat je dan bijvoorbeeld hebt is een postcode, maar in de VS is de gemiddelde grootte van zo’n gebied 300 vierkante kilometer.

Bovendien zijn niet alle dokters en ziekenhuizen gegeocodeerd, zodat men bijvoorbeeld al niet kan onderzoeken welke gebieden te weinig toegang tot gezondheidszorg hebben.”Als je wil weten waar alle ziekenhuizen in Europa liggen, ken ik maar één bron: Tele Atlas,” zegt Davenhall.”Maar dan heb je op de kaart de gebouwen die Tele Atlas als ziekenhuizen beschouwt. Daarmee weet je nog niet wat voor soort ziekenhuis het is en of het nog wel in gebruik is. Het is eigenlijk de verantwoordelijkheid van de gezondheidszorg om alle ziekenhuizen en dokters te geocoderen.”

Koen Vervloesem