Facebook is veel meer dan de gratis sociale netwerksite die Mark Zuckerberg uit de grond stampte. Maar elke aanpassing van de oorspronkelijke missie om mensen te verbinden, brengt kritiek met zich mee. Kunnen we betere sociale netwerken bedenken ? MIT-onderzoeker Sands Fish denkt van wel. “Ik wil mensen gesprekken laten voeren die vandaag onmogelijk zijn.”

Wie van ons weet dat Facebook met een gigantische vloot drones de meer dan vier miljard mensen die nog uitsluitend offline leven op het internet – en vooral op Facebook – wil krijgen ? Wie weet dat er zwaar geïnvesteerd wordt in onderzoek rond artificiële intelligentie,dat Facebook at Work gelanceerd werd om de concurrentie aan te gaan met applicaties als Slack die email van de werkvloer willen bannen, of dat Facebook een patent heeft op technologie die kredietverstrekkers toestaat klanten te discrimineren op basis van de kredietwaardigheid van hun vrienden ?

Sands Fish, datawetenschapper verbonden aan het prestigieuze Berkman Center for Internet & Society van Harvard University en het Massachusetts Institute of Technology bestudeert alternatieven voor de dominante sociale media van vandaag. “Het internet is de voornaamste publieke ruimte geworden, de meeste contacten tussen mensen vinden er plaats.”

Fish werd opgeleid door Ethan Zuckerman, de bekende internetactivist en academicus die in zijn boek Rewire het belang van serendipiteit in online interacties benadrukt. Zijn inspiratie vond Fish echter niet alleen bij Zuckerman. Vier jaar geleden publiceerde Eli Pariser The Filter Bubble. In dat boek doet de auteur zijn beklag over hoe het gepersonaliseerde web leidt tot intellectuele isolatie. Steeds meer wordt je als gebruiker omringd door mensen die het met je eens zijn. Onderzoek wijst namelijk uit dat mensen zich comfortabel voelen in dergelijke omgevingen en er meer tijd willen doorbrengen, hetgeen in het belang van de eigenaars van de platformen is. Maar een van de negatieve gevolgen is groepspolarisatie, een fenomeen waarbij het oordeel van een groep na interne discussie versterkt wordt. Groepen in de samenleving die het niet met elkaar kunnen vinden, zullen zo geneigd zijn in hun respectievelijke loopgraven te duiken en contact te mijden.

Volgens Fish wordt een filter bubble pas echt gevaarlijk zodra mensen veronderstellen dat ze geïnformeerd zijn, terwijl ze in feite enkel een selectie te zien krijgen van wat mensen binnen hun netwerk met hen willen delen. “Veel mensen weten niet dat Facebook je niet alles toont wat je vrienden delen en dat er veel geld wordt betaald aan het bedrijf om je aandacht te trekken.”

BACK TO THE FUTURE

In feite gaat de belevenis van internetgebruikers vandaag zo steeds meer lijken op die van de internauten tijdens de begindagen van het web in de VS. Rivaliserende providers zoals AOL en CompuServe gaven mensen toen toegang tot ‘het internet’, maar in feite boden ze niet meer aan dan de pagina’s die ze zelf beheerden. De openheid, diversiteit en inclusiviteit van het web, waar hard voor gestreden is, dreigt opnieuw verloren te gaan.

Sociale netwerken als Facebook lijken zich bewust te willen loskoppelen van de architectuur van het internet. “Als je vroeger iets wou publiceren op het web, moest je een website hebben. Je zou die zelf updaten, hosten en de eindverantwoordelijkheid dragen voor de inhoud. Zo had je de mogelijkheid het platform waar je gebruik van maakte aan te passen naar wens. Vandaag communiceren de meeste mensen online op platformen beheerd door bedrijven die er voordeel bij hebben je zolang mogelijk bij hen te houden, weg van het vrije web.” Het is in feite ironisch hoe Facebook het systeem dat zijn groei mogelijk maakte, lijkt te willen vernietigen.

LAAT HONDERD PLATFORMEN BLOEIEN

Kleine alternatieve sociale netwerken schieten al een tijdje als paddenstoelen uit de grond. Plague focust zich op virale content, Whisper laat je anoniem je diepste geheimen te delen, en Beme toont je ware zelf aan je vrienden door video onbewerkt door te sturen. Twee andere platformen verdienen meer aandacht : Ello en Minds.com. Daar waar Ello inzet op het beschermen van je data en een afkeer heeft tegenover adverteerders, propageert Minds.com – gesteund door hackerscollectief Anonymous – transparantie.

Fish is blij met de toenemende diversiteit en verheugd dat er openlijk ideologische keuzes gemaakt worden : “Het relatieve succes van Ello toont aan dat mensen verlangen naar een dergelijk alternatief, naar een dienst die adverteerders weert.”

Over Minds.com is Fish even enthousiast : “Ze proberen het algoritme dat gebruikt wordt om te bepalen welke inhoud een gebruiker te zien krijgt transparant te maken. Niet iedereen heeft genoeg technische kennis om zoiets nauwkeurig te onderzoeken, maar het algoritme publiek maken is per definitie een goed idee.”

Bedrijven als Facebook bewaken hun algoritmen strikt en bestempelen het als intellectuele eigendom. “Ik denk nochtans dat Facebook het zich kan permitteren wat meer meer transparantie te brengen in zijn algoritme. Dat platform draait natuurlijk op vele algoritmen en deze hoeven zeker niet allemaal openbaar te zijn, maar een algoritme van dergelijk groot publiek belang… Facebook zal er niet onder lijden.”

Fish is niet overtuigd dat de opvolger ondertussen al ontwikkeld is. De alternatieven wijken nog te weinig af van het soort model dat door Mark Zuckerberg tot standaard werd gebombardeerd. Deze kritiek geldt zeker voor Ello en Minds.com. Welke experimenten wil Fish dan graag nog zien ?

“Een sociaal netwerk dat je contacten door elkaar schudt, why not ? Wat als je ‘vrienden’ elke week veranderen ? Dit zou je in staat kunnen stellen om interacties te hebben die anders onmogelijk zouden zijn.”

Al wie op Facebook al iemand publiekelijk zag afgeslacht worden in een discussie zal beamen dat online conversaties op het platform vaak erg onevenwichtig zijn. “Waarom geen rollensysteem implementeren opdat geen enkele persoon een gesprek kan domineren ?”

WACHTEN OP EEN WAARDIGE TEGENSTANDER

Uiteindelijk heeft elke gemeenschap zijn eigen noden als het op een sociaal onlineplatform aankomt. “We moeten evolueren naar modulaire sociale netwerken. Sommige mensen zullen het best aarden in een netwerk waar privacy centraal staat, anderen zullen op hun beurt eigen voorkeuren hebben. Eén architectuur die bij elke conversatie en persoon moet passen houdt geen steek.”

Of het financieel mogelijk is de strijd aan te gaan met een bedrijf als Facebook, is een moeilijke vraag. Zuckerman stelt in Rewire dat wie er in slaagt serendipiteit in sociale netwerken te integreren niet enkel een positieve impact op de wereld kan hebben, maar ook “groot financieel succes kan boeken”.

Een experimenteel platform op poten zetten kost niet veel, de uitdaging is de site draaiende te houden eens je populariteit geniet. Fish blijft alvast positief en is overtuigd dat ook voor dit probleem een oplossing bestaat. “Ken je GNU social ? Iedereen kan zijn of haar eigen deel van het sociale netwerk hosten waardoor een centrale architectuur overbodig wordt. Niet enkel vergroot dit systeem de controle over je eigen data, maar het financiële probleem verbonden met een grootschalig sociaal netwerk wordt van tafel geveegd.”

Laten we ons trouwens niet blindstaren op alternatieven. Het is immers niet ondenkbaar dat de gigant er simpelweg in slaagt zichzelf op te volgen. De transformaties die het platform het afgelopen decennium ondergaan heeft, zijn enorm en het bedrijf heeft zijn gebruikers nooit afgeschrikt – boze opiniemakers, activisten en journalisten ten spijt.

De architectuur van het internet stelt ons in staat sociale netwerken te ontwikkelen zonder de duistere kantjes van Facebook. Maar voorlopig blijven we wachten tot iemand de bokshandschoenen durft op te nemen en Facebook rake klappen kan geven.

Jago Kosolosky

“Veel mensen weten niet dat er veel geld betaald wordt om je aandacht te trekken”