Elektronische boeken of e-boeken bestaan al bijna zolang als er computers zijn. Maar lezen op een computer- of laptopscherm is lastig. Dankzij een nieuw type zeer dun en licht leesscherm dat weinig stroom verbruikt en bijna dezelfde resolutie biedt als een gewoon blad papier, zijn er ondertussen compacte en lichte digitale leesplanken of e-readers. Maar er bestaan ook e-readers met actieve kleurenschermen.

De meeste e-readers die u vandaag kunt kopen, gebruiken een of andere vorm van “elektronisch papier” of e-papier. Kenmerkend is de lage verversingsfrequentie en dus het stabiele beeld. Dergelijke schermen zijn niet bedoeld voor informatie die vaak wijzigt. Maar voor het lezen van boeken- en tijdschriftenpagina’s zijn ze wel geschikt. E-papier verbruikt alleen stroom wanneer de lezer een nieuwe pagina oproept. Ook resolutie, kijkhoek en contrast zijn ongeveer gelijk aan die van een krantenpagina. Deze schermen zijn niet verlicht, maar reflecteren licht, net zoals een blad papier. Lezen in volle zonlicht is perfect mogelijk, maar ‘s nachts in bed moet u het nachtlampje aansteken of een led-lampje gebruiken. E-papierschermen bieden een beperkt aantal grijswaarden, typisch niet meer dan acht of zestien. Foto’s die u met een dergelijk scherm bekijkt, zien er ten hoogste even goed uit als in een krant, maar halen bij lange na niet dezelfde resolutie als in een glossy magazine of geïllustreerd boek.

Tablet of e-reader?

Tablets zijn uiteraard ook geschikt om er documenten en boeken op te lezen. Dat kan bovendien in kleur. Door hun actieve en verlichte kleurenschermen bieden tablets een veel lagere autonomie dan e-readers. Tablet houden het enkele uren uit terwijl e-readers dagen meegaan. Een tablet-scherm heeft een minder stabiel beeld en is dus vermoeiender voor de ogen. Buiten met een tablet lezen is zo goed als onmogelijk, zeker als de zon schijnt. Tablets zijn doorgaans ook heel wat zwaarder dan e-readers. Kortom, het zijn twee verschillende apparaten die naast elkaar kunnen worden gebruikt. Leest u zelden of nooit langere documenten of boeken dan volstaat een tablet wellicht voor u. Bent u een min of meer fervente lezer dan biedt een e-reader heel wat voordelen tegenover een tablet. In deze test duiken drie tablets op. Dit zijn instaptoestellen met een beperkte tabletfunctionaliteit die eerder als e-readers in de markt worden gezet. Hun prijs benadert ook deze van een e-reader. Er is een nichemarkt voor dergelijke apparaten omdat ze iets bieden wat geen enkele e-reader biedt, namelijk kleurweergave. Zeker in een professionele omgeving zijn er heel wat elektronische documenten met bijvoorbeeld kleurengrafieken of productfoto’s die op een monochrome e-reader niet tot hun recht komen.

Bestandsformaten

Hoewel er in de loop der tijden heel wat bestandsformaten voor e-boeken zijn ontwikkeld, lijkt de markt zich te stabiliseren rond twee bestandsformaten met ingebouwde digital rights management (drm): Amazon.com Kindle (AZW) en Adobe ePub. Kindle is gebaseerd op het mobi-formaat van het bedrijf Mobipocket, een van de pioniers van de e-boekenwereld. ePub is gebaseerd op Adobe Acrobat en is het uitverkoren formaat van de meeste boekenuitgevers. Alle e-readers in deze test ondersteunen het. De tablets ondersteunen ook Kindle via de Android Kindle app. Het Kindle-formaat wordt verder alleen ondersteund door de eigen e-readers van Amazon.com, die we niet in deze test hebben opgenomen. Omwille van licentieredenen kunnen e-readers met ePub niet het Kindle-formaat ondersteunen. Wat een aantal e-readers wel ondersteunt, is het oude, niet tegen kopiëren beschermde mobi-formaat. Ook ondersteunen ze allemaal het pdf-formaat. Vaak worden ook html, txt en zelfs Word ondersteund. In de tabel op onze website vindt u alle details.

Testmethode

We hebben de schermkwaliteit, hardwareprestaties, ePub-prestaties en pdf-prestaties (openen van een document, zoeksnelheid, springsnelheid, schermwisselingen) gemeten. Alle details vindt u in de tabel op onze website. De autonomie hebben we alleen gemeten voor de tablets. Voor de e-readers was dit praktisch onmogelijk, omdat ze een autonomie van dagen, zo niet weken bieden. De autonomie van een e-reader wordt trouwens niet in uren of dagen uitgedrukt, maar in paginawisselingen of “page flips”. Die cijfers vindt u wel terug in de tabel. Zelfs de “slechtste” e-reader biedt nog altijd 6.000 paginawisselingen. In standby houdt de batterij van de gemiddelde e-reader met e-papierscherm het anderhalve à twee weken uit. Vergelijk dat met maximaal enkele dagen standby en 9 à 11 uur leesautonomie voor de tablets, alleen mogelijk als u alle verbindingen en sensoren uitschakelt en de achtergrondverlichting zo laag mogelijk zet.

1 ARCHOS 70 INTERNET TABLET

De Archos 70 is een opvallend dunne, lichte en betaalbare Android 2.2-tablet. Als tablet heeft hij een aantal beperkingen, waaronder niet-standaard hardware, waardoor deze tablet niet compatibel is met Google’s Android Market. Als e-reader met kleurenscherm heeft de Archos 70 echter wel troeven in huis. Er zijn drie versies van het apparaat: met 4 GB, 8 GB en 250 GB intern geheugen. Wij testten de 8 GB versie. Die weegt maar 300 gram, vergelijkbaar met monochrome e-readers zoals de BeBook Neo en de PocketBook Pro 603. Hij is ook erg dun: slechts 10 mm, vergelijkbaar met de Sony PRS-650 en de PocketBook Pro 603. Het capacitieve multitouch-aanraakscherm van de Archos 70 heeft een diagonaal van 7 inch en een schermresolutie van 800 x 400 pixels. De kwaliteit van het scherm is behoorlijk, maar in zonlicht is het onbruikbaar. Aldiko 2.0, wellicht de beste e-readerapp voor Android, is standaard geïnstalleerd en daarmee hebben we het apparaat ook getest. Vergeleken met tal van andere gespecialiseerde e-readers functioneert Aldiko op de Archos 70 heel wat sneller, met snellere paginawisselingen en snellere zoekopdrachten dan de meesten. Natuurlijk zijn er ook nadelen. Zo is de autonomie beperkt tot maximaal tien uur, op voorwaarde dat u alle snufjes uitschakelt en de achtergrondverlichting zo laag mogelijk zet.

OORDEEL

Een tijdschrift of document in pdf-formaat lezen gaat op de Archos 70 vlotter dan op gelijk welke monochrome e-reader. Een dik boek lezen lukt beter met een gespecialiseerde e-reader.

2 ENTOURAGE SYSTEMS POCKET EDGE

EnTourage Systems mikt met de Pocket eDGe op gebruikers die naast hun iPad of tablet ook een e-reader willen, maar liever één in plaats van twee apparaten meesleuren. Het resultaat van het combineren van een tablet en e-reader is een kloek apparaat dat wat aan een netbook doet denken. Opengeklapt zit rechts het 7-inch grote tablet scherm met WXGA-resolutie (800 x 480), links het 6-inch e-Ink Vizplex scherm van de e-reader met een resolutie van 800 x 600 pixels en 16 grijswaarden. Het ontwerp is wel doordacht: je kan immers beide schermen 180° draaien. Wel is het met een gewicht van 610 gram aan de zware kant. Besturingssysteem van de tablet is het inmiddels verouderde Android 1.6. Multitouch is met deze versie bijvoorbeeld niet mogelijk. De bediening van de tablet gebeurt via enkele knoppen aan de zijkant of rechtstreeks met de stilus of je vinger op het resistieve touchscherm. De e-reader activeer je via het tablet-scherm. Ook de bibliotheek met boeken en documenten en de instellingen bedien je met het touchscherm van de tablet. De Pocket eDGe heeft een geheugen van 4 GB, waarvan er 3 GB beschikbaar is voor de gebruiker. Door een Android tablet te combineren me een e-reader beschik je over het voordeel dat je snel iets kan opzoeken op het internet. Ook is het eenvoudig om stukken tekst of afbeeldingen in de tekst naar het scherm van het tablet te kopiëren om te bewaren of te bewerken. Teksten annoteren is ook mogelijk op het aanraakgevoelige e-readerscherm. Je moet dan wel de stilus gebruiken. Als je intensief met de Pocket eDGe werkt, zul je hem dagelijks moeten opladen. Volgens de fabrikant is een volle batterij goed voor 6 uur werken met de tablet en tot 11 uur met enkel het e-readerscherm aan, wat overeenkomt met onze testervaring.

OORDEEL

Dit is een van de snellere e-readers voor ePub en de snelste voor pdf. Jammer genoeg start dit apparaat traag op. Ook is de autonomie beperkt. En het prijskaartje is aan de hoge kant.

3 BEBOOK NEO

De BeBook e-booklezers zijn van Nederlandse makelij. De Neo is het topmodel en was bij de lancering ‘s werelds eerste e-reader met wifi zodat je via een draadloze verbinding het internet op kunt en boeken kan kopen. Deze e-lezer met een 6-inch E Ink Vizplex scherm is ook uitgerust met touch-panel technologie van Wacom die bediening met een stilus mogelijk maakt. De BeBook Neo voelt stevig aan en het ontwerp met de ronde bedieningsschijf onderaan het 6-inch scherm oogt strak. Het apparaat weegt 298 gram en is groter en zwaarder dan bijvoorbeeld de Icarus Readers of de Sony Reader. Hem bedienen kan naar keuze met de pen of met de vier-wegnavigatie en ok-toets onder het scherm. Als u in het hoofdmenu ‘Websites’ kiest, opent de BeBook Neo een pagina om de draadloze verbinding te activeren indien wifi is uitgeschakeld. Dat doet u met de schuifschakelaar aan de linkerkant van het toestel. Standaard stelt BeBook vier locaties voor: Google, Wiki, Adobe en het BeBook portaal. Dat laatste opent een wereldkaart waar u uw locatie kan ingeven. De internetpagina’s laden wel traag. Het querty-toetsenbordje is niet internetvriendelijk, want in de standaard lay-out ontbreekt het punt. De BeBook Neo ondersteunt de meest populaire e-boekbestandsindelingen: ePub (ook drm), pdf, txt, html, rtf, Mobi (alleen niet-drm), chm, pdb. Volledig opgeladen is de batterij goed voor het lezen van 7.000 pagina’s.

OORDEEL

De BeBook Neo start redelijk snel op. De ePub-prestaties zijn behoorlijk en de pdf-prestaties zijn zelfs goed, behalve dan voor pagina’s met afbeeldingen, die moeilijk zichtbaar zijn, een euvel waaraan overigens alle hier geteste monochrome e-readers lijden.

4 ICARUS READER SENSE EN 5 READER GO

Ook de e-readers van het merk Icarus zijn van een Nederlands bedrijf. Zowel de Icarus Reader Sense als de Reader Go hebben 6-inch schermen. Dat van de Sense is aanraakgevoelig en afkomstig van SiPix, terwijl de Go een niet-aanraakgevoelig e-Ink Vizplex-scherm gebruikt. De afmetingen van beide e-readers zijn vrijwel identiek. Ze zijn voldoende compact om te passen in een forse binnenzak. De Reader Go is een fractie groter dan de Sense, maar wel lichter: de Go weegt 170 gram en de Sense 240 gram. Aan de gebruikte materialen kan je zien dat de Reader Go eerder een instapmodel is en de Sense een e-reader met meer mogelijkheden. Die laatste gebruikt duurzamer kunststof en voelt steviger aan, terwijl de Go erg plasticachtig aanvoelt. Beide apparaten bieden 2 GB geheugen. Omdat het scherm niet aanraakgevoelig is, heeft de Go aan de linkerkant een rij van maar liefst elf toetsen. Met die toetsen kiest u heel snel een e-boek uit de lijst of een instelling uit het menu. Het aanraakscherm van de Sense vereenvoudigt het bedienen en selecteren van menu’s. Voordeel is ook dat u notities kunt nemen en op woorden zoeken. Dankzij een G-sensor draaien beide schermen automatisch mee in de leesrichting. Die sensor kunt u wel uitschakelen om de batterij te sparen. Met de Sense kunt u ook het internet op via wifi. Internetpagina’s worden op het kleine scherm niet erg gebruiksvriendelijk weergegeven. Beide Icarus Readers ondersteunen de bestandsindelingen txt, pdb, pdf, epub, fb2 en html. Volledig opgeladen is de batterij van de Go goed voor 6.000 paginawisselingen, die van de Sense houdt het 8.000 pagina’s uit.

OORDEEL

De Icarus Go is iets sneller dan de Icarus Sense e-reader, maar de Go kan niet zoeken in ePub- en pdf-documenten, wat toch een fors nadeel is. Het eInk-scherm van de Reader Go leest prettiger dan dat van de Sense en is zelfs het beste scherm in deze test. Pdf’s lezen op de Go is echter geen pretje, omdat het inzoomen van tekst niet correct werkt. De Sense heeft bij pdf’s hetzelfde probleem als alle e-readers met e-papier, namelijk het gebrek aan een vlot werkende zoomstand voor illustraties.

6 POCKETBOOK IQ 701

PocketBook heeft zijn hoofdkantoor in Hongkong, maar zijn ontwerpafdeling in Kiev in de Oekraïne. De hardware wordt in het Verre Oosten geproduceerd, maar de software is van Oekraïense oorsprong en grotendeels gebaseerd op openbroncode. PocketBook heeft verschillende monochrome e-readers met E-Ink schermen waarvan we er twee hierna bespreken. Eerst bekijken we het enige model met tft-kleurenscherm in het PocketBook-gamma, de IQ 701. Die draait onder Android 2.0; de PocketBook e-readersoftware is er op geïnstalleerd als Android app. Via een firmware-upgrade kunt u de Android-versie ondertussen upgraden tot 2.1. Maar de Android Market is standaard niet beschikbaar op dit apparaat. Wel hebt u toegang tot een hele rist alternatieve app-stores voor Android, van Slideme.org tot Androidlib.com. De bouwkwaliteit van de PocketBook IQ 701 is uitstekend. Het apparaat weegt wel 516 gram, wat fors is voor een e-reader. Rond het 7-inch scherm zit een brede zwarte rand, met daar rond nog het chassis. Het scherm neemt dus niet de volledige voorkant van het apparaat in beslag. Intern heeft hij 2 GB flashgeheugen.

De PocketBook IQ 701 start op met de Android-versie van de PocketBook e-readersoftware. Die verdeelt het scherm onder in een aantal vakken. Linksboven ziet u de drie laatst geopende boeken. Met pijltjestoetsen kunt u verder bladeren in de lijst van boeken die u reeds opende in het verleden. Rechts daarvan worden enkele statistieken getoond over uw leesgewoonten en over het aantal boeken dat op het apparaat aanwezig is. In het midden van het scherm staan pictogrammen voor de belangrijkste functies: Library, Notes, Dictionary, Search, Settings, Calendar, Registration, Applications. Die spreken voor zichzelf, tenminste als u Engels spreekt. Ten slotte is er nog de onderkant van het startscherm, die voorbehouden is voor Bookland, een website waar u (Engelstalige) e-boeken en e-tijdschriften kunt kopen. Hoewel de onderliggende Android-software wel in het Frans of het Nederlands kan worden ingesteld, geldt dit namelijk niet voor de PocektBook-software: die is alleen beschikbaar in het Engels. De PocketBook ondersteunt zowat alle denkbare bestandsformaten, van ePub over mobi tot pdf, doc(x) en zelfs djvu. Ook de Amazon Kindle app is al geïnstalleerd. De standby-tijd bedraagt hooguit enkele dagen en de leestijd varieert tussen de 6 en de 8 uur, naargelang de lichtsterkte van het scherm, het aantal pagina’s dat u leest en of u de wifi-verbinding gebruikt.

OORDEEL

De PocketBook IQ 701 heeft 48 seconden nodig om op te starten. Dat is veel. Uit de slaapstand is het apparaat wel binnen de seconde actief, maar uiteraard loopt de accu dan vrij snel leeg. De PocketBook e-reader app ondersteunt misschien heel wat formaten, maar de integratie van alle mogelijkheden laat toch te wensen over.

7 POCKETBOOK PRO 603 EN 8 PRO 903

Zoals hun naamgeving al min of meer verraadt, is de PocketBook Pro 603 een e-reader met 6-inch scherm en de 903 een model met een groot 9,7-inch scherm. Beide PocketBook e-readers hebben een E Ink Vizplex scherm met zestien grijstinten. Het scherm is Wacom Penabled en wordt dus bediend met een speciale pen, die u niet mag verliezen, want op vingers of een normale stilus reageert het scherm niet. De Pro 603 heeft een resolutie van 600 x 800 pixels en de Pro 903 van 1200 x 825 pixels. Het scherm van de 903 heeft ongeveer de afmetingen van een paperback en het apparaat weegt 581 gram. De kleinere 603 weegt 280 gram. Het is erg comfortabel lezen op het grote scherm van de Pro 903, al weegt die natuurlijk wel fors meer dan zijn kleinere broer. Net als bij de PocketBook IQ 701 verdeelt de PocketBook e-readersoftware het scherm in een aantal vakken. Zo kunt u bijvoorbeeld bovenaan een scherm met de drie laatst geopende boeken laten verschijnen, daaronder een scherm met pictogrammen voor de belangrijkste functies. Rechts daarvan beschikt u dan nog over enkele vensters – de handleiding spreekt van widgets – die u naar eigen keuze kan vullen met bijvoorbeeld de Kalender, het Rekenmachine en een link naar de e-boekwinkel om boeken te kopen. U kunt dit laatste online doen via wifi of 3G. Deze PocketBook e-lezers kunnen ook een verbinding maken met andere apparaten via Bluetooth 2.1. PocketBook integreerde Duitse en Engelse online boekwinkels, met weinig Franstalig of Nederlandstalig aanbod. De PocketBooks ondersteunen zowat alle denkbare bestandsindelingen, van epub over mobi tot pdf, doc(x) en zelfs djvu. Ook treft u een hele reeks woordenboeken aan op deze e-readers, waaronder ook Franse en Nederlandse.

De verwisselbare Li-Polymeer batterij waarmee beide toestellen zijn uitgerust, is goed voor 14.000 paginawisselingen op de PocketBook Pro 603 en tot 7.000 pagina’s op de PocketBook Pro 903.

OORDEEL

Beide PocketBooks hebben dezelfde processor en presteren hetzelfde. De prestaties zijn gemiddeld tot traag voor wat betreft het wisselen van pagina’s of het opzoeken van woorden. De schermkwaliteit is goed. Op de grote Pro 903 is het uiteraard erg vlot pdf’s lezen. Wel werkt het schaalmechanisme voor pdf’s minder vlot dan bij andere e-readers zoals bijvoorbeeld de Sony PRS-650. Dat is vooral een probleem op de kleine Pro 603.

9 SONY PRS-650

Sony is al langer actief in de e-readermarkt. De PRS-650 is momenteel het topmodel in het gamma en gebruikt een aanraakgevoelig 6-inch e-Ink Vizplex Pearl-scherm met 16 grijswaarden. Het is een van de best ogende schermen in dit testveld. Het interne geheugen van 2 GB kunt u uitbreiden met zowel een SDCard als een Memory Stick PRO Duo. De PRS-650 is erg draagbaar, maar het is met 215 gram net niet de lichtste e-reader in deze test: de Icarus Go is met 179 gram nog wat lichter. Naast de schuifbeweging met uw vinger om een pagina ‘om te slaan’, kunt u in de rechterbovenhoek van een pagina ook dubbelklikken om een bladwijzer te maken (vergelijkbaar met een ezelsoor in een fysiek boek). Met de bladwijzers vindt u snel een pagina terug. Bovendien kunt u als u op een bladwijzer klikt ook een aantekening maken in de vorm van een tekening, waarbij de stylus behulpzaam kan zijn, of een tekstnotitie die u ingeeft via het virtuele querty toetsenbord. Klikt u dubbel op een woord (of woordengroep), dan krijgt u een aantal opties. U kunt het woord markeren met de stift, het woord opzoeken in de rest van de tekst of het woord laten vertalen door één van de twaalf geïnstalleerde woordenboeken waarmee beide Readers al zijn uitgerust: twee Engelse (Brits/Amerikaans) en tien vertaalwoordenboeken (Frans, Duits, Spaans, Nederlands en Italiaans naar en vanuit het Engels). Ook in de tekst zelf kunt u met de stilus aantekeningen maken door via de Optie-toets het Notities-menu te openen. U kunt woorden bijvoorbeeld omcirkelen, of aanduiden met een stift. Een volledig opgeladen batterij is goed voor 7.000 paginawisselingen.

OORDEEL

De Sony PRS-650 start het snelst op van alle e-readers en tablets in deze test. De pagina-omslagtijd is ook bij de beste, alleen de BeBook Neo, de Archos 70 en de PocketBook IQ 701 doen beter, maar deze twee laatste zijn natuurlijk Android-tablets. Zoeken en springen gebeuren ook snel. Dit is dus een van de snelste e-readers in deze test. De interface van de Sony voelt bovendien het meest volwassen aan van alle geteste e-readers. Om al deze redenen is de PRS-650 het enige apparaat dat van ons het etiket “Uitstekend” meekrijgt.

ALGEMENE CONCLUSIE

De Sony PRS-650 is de beste all-round e-reader van deze test. Voor wie vaak grote pdf’s moet raadplegen, is de PocketBook 903 de enige, maar daarom zeker niet slechtste keuze. De schermkwaliteit van de Icarus Reader GO is onovertroffen, maar deze e-reader is voor de rest eerder van gemiddelde kwaliteit. Het eigenzinnige ontwerp van de Pocket Edge komt denken wij vooral tot zijn recht in een educatieve omgeving.

IN DE TABEL OP ONZE WEBSITE VINDT U UITGEBREIDE PRODUCTINFORMATIE EN TESTRESULTATEN HTTP://DATANE.WS/EREADE

Jozef Schildermans/Ludo Schildermans