In de internetwolk draaiende besturingssystemen zijn niet nieuw, maar erg succesvol waren ze tot nu toe niet. Traditionele besturingssystemen zoals Linux, Mac OS of Windows krijgen trouwens zelf ook steeds meer cloud-trekjes. Google met Chromium en Mozilla met Firefox OS proberen het cloud-os nieuw leven in te blazen, maar er zijn ook enkele kleinere, vooral Europese spelers actief in deze nog in de kinderschoenen staande markt.

Het idee van een centraal draaiend besturingssysteem met terminals of virtuele desktops, is natuurlijk allesbehalve nieuw. Alle computers werkten ooit op die manier. Pas met de komst van de home- en daarna de personal computer raakte het lokaal draaiende besturingssysteem ingeburgerd. En ook in het pc-tijdperk kennen we al de virtual desktop infra- structure (vdi) met centrale servers, virtualisatiesoftware en al dan niet virtuele terminals. Maar dat is grotendeels een lan-gebaseerde technologie, die doorgaans propriëtaire soft- en hardware gebruikt.

Vandaag is het internet algemeen verspreid, betaalbaar en redelijk betrouwbaar. Dus kan het concept van een centraal besturingssysteem en webdesktops opnieuw van onder het stof worden gehaald en volledig worden losgekoppeld van specifieke soft- of hardware-vereisten. Eén van de eersten om dit te doen was de Amerikaan Donald Leka, die in 2001 TransMedia oprichtte voor de commercialisatie van zijn Glide OS, een ‘closed source’ cross-platform webbesturingssysteem dat initieel Flash-gebaseerd was, maar daarna werd geporteerd naar html5. Glide OS kreeg een heel goede pers, maar vond nooit een groot publiek. Na vier versies stopte de ontwikkeling van Glide OS in 2010. TransMedia probeert nu zijn geluk uit met Glide Service, waarmee gebruikers allerlei cloudopslagdiensten in één webinterface kunnen verbinden. Maar dat is allesbehalve een uniek idee…

Voordelen

De mislukking van Glide OS weerhoudt anderen zoals Google en Mozilla er niet van om te proberen een succesvol cloud-os te ontwikkelen. De informatica lijkt er vandaag in elk geval meer klaar voor te zijn dan in 2001. Elke moderne html5-gebaseerde webbrowser is in principe capabel genoeg om als ‘webtop’ te dienen. Wat er aan de serverkant draait, laat ons koud. Cloud-gebaseerde besturingssystemen zijn in principe multi- en cross-platform. Elke apparaat waarop een moderne webbrowser draait, is bruikbaar als ‘venster’ op het centraal draaiende besturingssysteem. Moderne browsers draaien ook redelijk vlot op goedkope of zelfs verouderde hardware, dus er is ook een efficiëntie-, milieu- en besparingsaspect (net zoals dat het geval is voor vdi’s). Als de firmware dan ook nog eens Linux-gebaseerd is, moeten we ons veel minder zorgen maken over malware, hackers en allerlei beveiligingslekken.

Nadelen

Naast de voor de hand liggende voordelen, hebben besturingssystemen die volledig in de cloud draaien ook nadelen. Webapps zijn minder krachtig dan traditionele apps. Voor ingewikkelde computertaken is een webtop bij de huidige stand van de technologie niet geschikt. Als gebruiker ben je uiteraard ook erg afhankelijk van de stabiliteit en de prestaties van de internetverbinding. Mogelijk het grootste (potentiële) nadeel heeft betrekking op de privacy, het eigendom van digitale gegevens en allerlei licentiebeperkingen. Klassieke besturingssystemen leggen gebruikers via hun licentievoorwaarden verschillende beperkingen inzake gebruik op. Leveranciers willen zich immers juridisch indekken tegen mogelijk misbruik door klanten. Bij een klassieke pc heeft de producent nauwelijks inzage in wat een gebruiker allemaal uitvoert. De licentiebeperkingen zijn er dus vooral om de juridische afdeling gerust te stellen. Bij een cloud-os liggen de zaken anders. Het besturingssysteem draait immers grotendeels op internetservers die onder de verantwoordelijkheid van de fabrikant vallen. De gebruikersdata bevinden zich ook in de cloud. De juridische aansprakelijkheid van de producent is dus groter dan bij een lokaal draaiend besturingssysteem. Maar de producent heeft ook veel meer inzage in wat een gebruiker allemaal uitvoert, doorstuurt en opslaat.

In de kleine lettertjes van de besproken producten staat daarom bijna overal dat de leverancier zich het recht voorbehoudt om gegevens te verwijderen of een account af te sluiten indien zijn software voor onwettelijke of ‘onfatsoenlijke’ doeleinden wordt gebruikt. Die bepalingen zijn zeer ruim opgevat. Bij een discussie hebt u zo goed als geen verweer. Voor Amerikaanse software gelden ook de Amerikaanse rechtsregels, in het bijzonder de Patriot Act. Uw gegevens zijn dan in principe niet beveiligd tegen inzage door overheidsdiensten. Mochten, zoals veel specialisten denken, cloudbesturingssystemen ooit de norm worden, dan zal de ‘surveillance society’ wellicht nog dwingender worden dan vandaag al het geval is…

GOOGLE CHROME OS & CHROMIUM OS

Chromium OS is de open source-versie van Google Chrome OS. Chrome OS is alleen verkrijgbaar in combinatie met Chromebooks van Google’s hardware-partners zoals Acer of Samsung. Softwarematig zijn Chrome OS en Chromium OS praktisch identiek. Het besturingssysteem bestaat essentieel uit een browser (Chrome) die een mediaspeler en een bestandsverkenner bevat. Twee jaar 100 GB gratis cloud-opslag is inbegrepen in de prijs van elke Chromebook. Een aantal van de gebundelde webapps werkt ook offline: Gmail, Google Docs, Calendar, Scratchpad en Files voor het afspelen van lokaal mediabestanden of het bekijken en beperkt bewerken van foto’s. In de Web Store bevinden zich nog andere webapps met offline-ondersteuning. Chromebooks bevatten enkele specifieke toetsen waarmee u snel een Google Search kunt uitvoeren of een al dan niet gedeeltelijke afdruk van het scherm kunt maken.

Chromium OS komt gebundeld met verschillende Google web-apps: Gmail voor e-mail, Calendar voor agenda, Scratchpad voor notities, Docs, Sheets en Slides voor kantoordocumenten, Files voor het beheren van lokale en cloudbestanden (en voor fotobewerking), Google+ Hangouts en Google Talk voor chatten en telefoneren (elke Chromebook heeft een webcam en microfoon), Google Play Music voor het organiseren en afspelen van muziek, Google Cloud Print voor afdrukken en Chrome Remote Desktop voor het op afstand gebruiken van software en bestanden op uw andere computers. Bijkomende apps kunt u installeren via de Chrome Web Store.

Bestanden worden standaard bij Google Drive in de cloud opgeslagen, maar u kunt ze ook lokaal bewaren in de Downloads-folder of op een usb-schijf of sd-geheugenkaart. Via uw Google Account en Chrome Sync worden bookmarks, browsergeschiedenis, thema’s, extensies en instellingen automatisch tussen al uw apparaten gesynchroniseerd. U kunt dit per apparaat ook apart instellen en bijvoorbeeld thema’s uitsluiten van de synchronisatie. Via Google Drive zijn uiteraard al uw bestanden bereikbaar op verschillende apparaten. Anoniem browsen kan desgewenst via de Incognito Mode.

Beveiliging

Google heeft ook aan de beveiliging gedacht. Elke Chromebook heeft een ingebouwde tpm (trusted platform module)-beveiligings-chip. Via ‘Verified Boot’ controleert de Chromebook dat er niet geknoeid is met het lees-schrijfgedeelte van de Linux-gebaseerde firmware. Hiervoor wordt een ingebakken 8192-bit RSA-beveiligingssleutel gebruikt. Antimalwarebescherming is geïntegreerd. Alle software wordt wanneer nodig (nieuwe versie, herstel van een beveiligingsprobleem) automatisch vernieuwd via de Chrome auto-updater. De eigenaar van de Chromebook bepaalt of er andere gebruikers toegelaten zijn op het systeem, maar alle gebruikersdata wordt versleuteld opgeslagen met behulp van Linux eCryptfs, waarvan de sleutels hardwarematig beschermd zijn met behulp van de ingebakken tpm-chip. Er is ook een (uitschakelbare) ‘Guest Mode’ zonder encryptie, maar die bewaart niets: wanneer de Chromebook wordt herstart, zijn alle tijdens de gebruikssessie gecreëerde gast-gegevens verdwenen. Via de ‘developer switch’ kunt u deze beveiligingen desgewenst uitschakelen, bijvoorbeeld als u uw eigen ‘build’ van Chromium OS wilt installeren. Dit gebeurt dan uiteraard geheel op eigen risico.

Oordeel

Chrome/Chromium OS staat nog in de kinderschoenen, maar is ook vandaag zeker productief inzetbaar voor intensieve gebruikers van Google Apps. Tegenover de in 2009 geïntroduceerde versie, is de interface trouwens al flink verbeterd. De overlappende vensters, doorzichtige tabs en een soort startknop komen voor verstokte Windows-gebruikers (XP/Win7) erg vertrouwd over. Hier geen tegels of apps die verplicht het volledige scherm gebruiken…

PRODUCTINFO

PRODUCT: CHROMIUM OS 28.0.1477

PRODUCENT: Google

PRIJZEN: Standaard gebundeld met Google Chromebooks. Samsung Chromebook: €299. Acer C7 Chromebook: €269. Twee jaar lang gratis 100 GB Google Drive opslag inbegrepen.

ONDERSTEUNDE PLATFORMEN: Niet afzonderlijk verkrijgbaar.

CLOUDTOP

CloudTop is een nieuw webgebaseerd besturingssysteem van het Zweedse bedrijf Xcerion, dat SaaS-software en cloudopslagdiensten levert à la DropBox. Het is momenteel voor iedereen beschikbaar in vroege alpha-versie. CloudTop gebruikt logischerwijze CloudMe als opslagmedium. Gebruikers krijgen bij CloudMe overigens 3 GB gratis opslagruimte. Voor méér moet u betalen, bijvoorbeeld €60 per jaar voor 25 GB opslag. De inhoud van die cloudschijf is in CloudTop bereikbaar via een op Windows Verkenner gelijkende ‘Document Explorer’. CloudTop is ontwikkeld met het XIOS/3 cloud computing platform van Xcerion en dient ook als showcase voor dit platform. XIOS/3 draait overigens op Ubuntu. De clientinterface is ontwikkeld in html5. CloudTop ondersteunt meerdere talen, waaronder Nederlands en Frans.

De pictogram- en venstergebaseerde interface komt erg vertrouwd over: er is bijvoorbeeld een startknop die toegang geeft tot alle apps. Op een zijbalk kunt u allerlei gadgets zoals een klok kwijt. Zoals het een ‘echt’ besturingssysteem betaamt, is er zelfs een ‘System Manager’ die een overzicht geeft van draaiende applicaties en processen. Ook is er een ‘Control Panel’ waar u onder andere gebruikers en gebruikersgroepen kunt beheren, startapplicaties kunt configureren, desktopthema’s kunt kiezen en andere systeemtaken zoals het beheren van de geïnstalleerde apps kunt uitvoeren.

Standaard zijn webapps geïnstalleerd voor e-mail, multimedia, Twitter, chat, geolocatie (Google Maps), zoeken (Google Search), Wikipedia en tekstverwerking (Zoho Writer). U krijgt ook een notitieboekje en een telmachine. Nieuwe apps vindt u in de CloudTop Marketplace, al is het aanbod momenteel beperkt tot een veertigtal apps, waarvan de helft eenvoudige games zijn.

CloudTop werkt verrassend vlot. Wij hebben het getest in verschillende browsers en op verschillende apparaten, waaronder ook tablets. De CloudTop-versie van Zoho Writer is bijvoorbeeld heel responsief: typen of knippen en plakken, werkt zonder hinderlijke vertragingen. Uiteraard zitten er nog enkele schoonheidsfoutjes in deze alpha-versie. Als u Zoho bijvoorbeeld afsluit door op de rode X in de vensterrand te klikken, wordt uw tekst niet bewaard. U krijgt ook geen vraag om dit te doen. U dient expliciet File, Save te kiezen of u bent alles kwijt. Niet echt handig… Op een bepaald moment was ons document ook verdwenen: we zagen de bestandsnaam nog wel in CloudMe en konden de bestandseigenschappen opvragen, maar openen, e-mailen of downloaden lukt niet meer. We kregen steeds de foutmelding ‘ongeldige url’. Pas nadat we CloudTop herstart hadden, slaagden we er opnieuw in onze tekst te openen. Dat zijn dus nog behoorlijke bugs. Maar goed, we bekeken een alpha-versie die zeker niet voor productiedoeleinden geschikt is.

Oordeel

CloudTop is, ondanks zijn alpha-status, al behoorlijk functioneel en kan bijvoorbeeld in positieve zin de vergelijking doorstaan met Google ChromeOS. Als proof of concept is het ook vandaag al een indrukwekkende demonstratie van wat er allemaal mogelijk is met een browser-gebaseerd besturingssysteem.

PRODUCTINFO

PRODUCT: CLOUDTOP CLOUD WEB DESKTOP 3.52 ALPHA – FRANKFURT

PRODUCENT: CloudMe, www.cloudme.com

PRIJZEN: 3 GB CloudMe opslagruimte gratis. 25 GB kost €4,9/maand. 100 GB zonder limieten op de bestandsomvang kost €14,9/maand.

ONDERSTEUNDE PLATFORMEN: Recente webbrowser met html5-ondersteuning.

MOZILLA FIREFOX OS

Firefox OS – officieel Boot to Gecko (B2G) OS genaamd – is een open source Linux-gebaseerd besturingssysteem van Mozilla waarop html5 web-apps draaien. Dit cloud-os heeft drie softwarelagen: Gonk, Gecko en Gaia. Gonk is de Linux-kernel met de hardware abstraction layer (hal). Sommige onderdelen van de hal, zoals de gps- en camerabesturingen, worden overigens gedeeld met Android OS. Gecko is een cross-platform open source lay-out ‘rendering engine’ die door browsers zoals Firefox wordt gebruikt voor het ontwikkelen en uitvoeren van web-apps. De oorsprong van Gecko gaat overigens terug tot Net-scape Navigator, in de 2de helft van de jaren negentig van de vorige eeuw de populairste webbrowser. Gaia ten slotte is de gui (graphical user interface) van Firefox OS, die volledig geschreven is in html5, css en JavaScript. Gaia gebruikt uitsluitend standaard web-api’s en kan dus in principe ook worden gebruikt op andere besturingssystemen of met andere webbrowsers.

Momenteel bestaat Firefox OS alleen nog maar in een preview-versie, maar tegen medio dit jaar zouden de eerste smartphones met Firefox OS 1.0 op de markt komen. Initieel zullen die alleen in opkomende of (ver)arm(d)e markten zoals Brazilië, Portugal, Polen en Spanje verkrijgbaar zijn. Pas volgend jaar zullen er ook Firefox OS-smartphones in de VS en rijkere Europese landen verschijnen. Firefox OS heeft een permanente internetverbinding nodig en is in dat opzicht dus wel degelijk een cloud-os. Iedereen kan het nieuwe besturingssysteem nu al uitproberen met de Firefox OS Simulator die een add-on is voor de Firefox webbrowser. Firefox OS is overigens ook niet gebonden aan mobiele hardware: niets staat in de weg dat het op termijn ook beschikbaar zal komen op tablets, netbooks of andere hardware. De huidige versie is echter geoptimaliseerd voor smartphones.

De interface lijkt enigszins op vroegere versies van Android OS, met onderaan een soft-menu voor het activeren van de bel-, sms-, sociale netwerken- en browser-apps en verschuifbare desktops met pictogrammen voor geïnstalleerde webapps, linkpagina’s zoals ‘Every-thing Social’ met verwijzingen naar mobiele versies van sociale netwerken zoals Facebook en een zoekdialoog. Operatoren kunnen deze linkpagina’s gebruiken om bepaalde eigen internetdiensten te bundelen, of gebruikers om te leiden naar webwinkels die de operatoren voor een dergelijke link hebben betaald. De Firefox OS-smartphones zullen wellicht ook drie hardwareknoppen meekrijgen, waaronder een home-knop om naar het hoofdscherm terug te keren, maar ook een knop die de kijkrichting van het scherm manueel wijzigt, want de goedkope hardware zal geen draaisensor bevatten.

Oordeel

Functioneel stelt de eerste versie van Firefox OS niet veel voor. Het is in zijn huidige incarnatie een basisbesturingssysteem voor zeer goedkope smartphones. Je kunt je overigens afvragen of de vereiste permanente internetconnectie niet eerder een hinderpaal is op weg naar het beoogde succes in armere markten. Over de beveiliging van dit nieuwe besturingssysteem is ook weinig informatie te vinden. Die lijkt de verantwoordelijkheid te zijn van de bedrijven die dit cloud-os met hun hardware bundelen. Dankzij zijn Linux-kernel kan Firefox OS in theorie goed beveiligd worden; of dit in de praktijk ook voldoende zal gebeuren valt af te wachten.

PRODUCTINFO

PRODUCT: FIREFOX OS (B2G) 1.0 PREVIEW (GECKO 18)

PRODUCENT: Mozilla, www.mozilla.org

PRIJZEN: Gratis.

ONDERSTEUNDE PLATFORMEN: ARM, x86.

JOLI OS & JOLIDRIVE

Spreek de naam op zijn Frans uit, en u weet uit welk land dit alternatieve cloudbesturingssysteem afkomstig is. Het project werd in 2008 opgestart door Netvibes-oprichter Tariq Krim met (volgens Wikipedia) $4,2 miljoen risicokapitaal van Atomico Ventures en Mangrove Capital Partners. Het is een Linux Ubuntu-gebaseerd open source cloud-os dat vlot moest draaien op simpele hardware zoals netbooks. De gebruikersinterface van Joli OS is volledig in html5 geschreven en draait in Chromium. In 2010 lanceerde Jolicloud op de Britse markt zelfs de Jolibook, een 10,1-inch netbook met Joli OS 1.0. Dit bleek geen succes en ook Joli OS zelf lijkt dezelfde weg op te gaan als Glide OS uit 2001: pionieren op een niet-bestaande markt. De laatste versie (1.2) dateert alweer van maart 2011, maar kan in tegenstelling tot Glide OS wel nog altijd worden gedownload.

Net zoals Glide probeert Jolicloud zichzelf opnieuw uit te vinden met Jolidrive, een interconnectiedienst tussen verschillende webdiensten. Maar Jolicloud pakt het daarbij wel slimmer aan dan Glide: Jolidrive ziet er veel gelikter uit dan Glide Service en is functioneel ook heel wat rijker. Bovendien werd de gebruikers-interface van Joli OS behouden. Of je nu Joli OS op een oude netbook installeert of Jolidrive integreert in je browser: je krijgt dezelfde gebruikerservaring. Hoe nuttig de geboden functionaliteit is, blijft een andere vraag. Jolidrive biedt geen eigen web-apps, maar werkt eerder als een webgebaseerd vertrekpunt naar alle clouddiensten die je gebruikt. Het ziet er mooi uit, maar dezelfde functionaliteit bereik je in essentie ook door rechtstreeks de nodige favorieten in je browser op te slaan. Bezit je een oude netbook, dan kan Joli OS 1.2 die eventueel nieuw leven inblazen. Je krijgt dan op die netbook naast Jolidrive met alle geconfigureerde clouddiensten van derden ook een beperkt aantal lokale apps, hoewel die zeer weinig voorstellen.

Oordeel

Ook Joli OS lijkt een doodgeboren kindje: na Google Chrome OS lijkt er geen bestaansreden meer te zijn voor dit minder functionele Franse alternatief. Jolidrive oogt mooi en werkt trouwens ook perfect op Joli OS, maar we zien er niet direct het nut van in.

PRODUCTINFO

PRODUCT: JOLI OS 1.2 & JOLIDRIVE

PRODUCENT: Jolicloud, jolicloud.com

PRIJZEN: Gratis

ONDERSTEUNDE PLATFORMEN: Recente browser met html5-ondersteuning (Chrome, Firefox, Safari, Internet Explorer) voor de webversie. JoliOS is Linux-gebaseerd en draait op systemen met Intel en Amd x86 processoren, met minstens 384MB geheugen en 4GB vrije ruimte op de harde schijf.

CONCLUSIE

Cloud-besturingssystemen mogen dan wel de toekomst zijn, de huidige generatie is nog erg primitief en nauwelijks bruikbaar voor productiewerk. Van de bekeken producten zien vooral Chromium OS / Chrome OS en CloudTop er veelbelovend uit.

Jozef Schildermans