Al tien jaar haalt Close the Gap gebruikte computers op bij Europese bedrijven om ze een tweede leven te geven in scholen en ziekenhuizen in ontwikkelingslanden. Voor de ngo is ict dé hefboom om de digitale kloof tussen arm en rijk te dichten.

In de Gugulethu-sloppenwijk van Kaapstad wonen duizenden zwarte Zuid-Afrikanen dicht op elkaar in gammele huisjes met golfplaten daken. De helft heeft elektriciteit noch sanitair, en in de stoffige wegen zitten zoveel gaten dat het moeilijk manoeuvreren is voor de buschauffeur. Eén regenbui is voldoende om de hele wijk op enkele minuten tijd in een stinkende modderpoel te veranderen.

In een piepklein schooltje in het hart van Gugulethu knutselen Chulumanco (10) en Unathi (12) ijverig aan een digitale vleermuis op hun computerscherm. Dat beestje kunnen ze straks gekke bewegingen laten maken, en zelfs gebruiken als avatar in een computerspelletje.

Het softwareprogramma dat ze daarvoor gebruiken, Scratch, is een fenomeen bij jonge kinderen die leren programmeren. Maar dat het ook in de Zuid-Afrikaanse townships gebruikt wordt, is toch een eyeopener voor de 20 Belgische en Nederlandse ceo’s en cio’s waarmee we Gugulethu bezoeken. Nochtans is het deels dankzij hen dat de jonge meisjes met Scratch kunnen leren werken.

Het ict-materiaal in het schooltje is immers afkomstig van Close the Gap, de Belgische ngo die gebruikte computers (op donorbasis) ophaalt bij ruim 300 Europese bedrijven, de toestellen opkuist, er goedkope software op installeert, en ze levert aan scholen en zorginstellingen in de ontwikkelingslanden.

VERJAARDAG

Binnen enkele weken viert de organisatie haar tiende verjaardag. Sinds 2004 heeft ze 103.546 computers ‘geplaatst’ in 54 ontwikkelingslanden. In Afrika gebeurt dat veelal via lokale servicepartners. Oprichter en algemeen directeur Olivier Vanden Eynde wil niet zomaar technologie verkassen, hij wil ook het ondernemerschap stimuleren in de landen waar zijn ngo actief is.

“De ‘ondernemen’-component is erg belangrijk”, benadrukt de handelsingenieur. “Onze service-partners krijgen de toestellen voor een prikje dankzij de sponsoring vanuit Europa, waardoor ze kunnen focussen op bijkomende diensten, zoals helpdesk-activiteiten of installatie en onderhoud. We dagen de lokale bedrijfjes voortdurend uit om activiteiten op te zetten waar ze zelf iets aan overhouden. Dat is de enige weg naar een duurzame ict-industrie. Hoe meer de Afrikanen hun plan trekken, hoe minder afhankelijk ze worden van ontwikkelingshulp.”

In de meeste gevallen krijgen de schooltjes of de ziekenhuizen hun Close the Gap-toestellen dus niet zomaar gratis. “Het is de bedoeling om een ‘klant-leverancier’-relatie op te bouwen. De hardware wordt zo goedkoop aangeboden dat zelfs de minst kapitaalkrachtige schoolgemeenschappen de centen wel kunnen vinden. Het voordeel van zo’n model is dat de schooltjes kunnen eisen dat er afspraken gemaakt worden, rond ondersteuning bijvoorbeeld.”

“Wij coachen de uitrol, en verschaffen zaaikapitaal aan startende dienstenbedrijven zodat ze materiaal kunnen kopen en mensen kunnen aantrekken. Overigens willen we die werknemers straks wat meer opleiden (zie kaderstukje), zodat de bedrijfjes sneller op eigen benen kunnen staan.”

SOCIALE KLOOF

Om de zoveel tijd neemt Olivier enkele van de donoren, sponsors en potentiële nieuwe partners mee naar een land waar CTG actief is, zodat ze met eigen ogen kunnen zien wat er gebeurt met hun ict-materiaal. Dat is ook nu weer het geval, in Zuid-Afrika.

Voor het eerst reizen er ook enkele zonen en dochters van de topmanagers mee. “Tieners in contact brengen met hun zwarte lotgenoten is een uniek gegeven”, vindt de ceo van Ricoh Nederland Mark Boelhouwer. “Zo investeer je niet enkel in de toekomst van dit land, maar ook in het verkleinen van de ‘gap’ tussen de culturen.”

Anno 2014 is die kloof in Zuid-Afrika nog erg groot. Tot 80 procent van de jongeren in de townships haalt niet eens de leeftijd van 20 jaar, en de jeugdwerkloosheid piekt op 50 procent. De overheid bouwt wel scholen in de sloppenwijken, maar investeert op een ondoordachte wijze. De toegang tot technologie is een knelpunt, en het onderwijs bereidt de leerlingen niet voor op toekomstgerichte jobs, in de toeristische sector bijvoorbeeld, of in ict.

INDIA

Het belang van ict kan in Zuid-Afrika nochtans nauwelijks overschat worden. Niet voor niets wordt het land steeds vaker afgedaan als het nieuwe India. Alsmaar meer bedrijven kijken naar de regenboognatie voor hun outsourcingprojecten. Dat de lokale overheid kwistig met subsidies strooit, is daar niet vreemd aan.

Ricoh stelt bijvoorbeeld 200 mensen te werk in een servicecenter in Johannesburg. Ricoh Nederland en sinds kort ook Ricoh België ondersteunen hun volledige back office van daar uit. “Andere Europese entiteiten kunnen volgen”, oppert Boelhouwer. “Waarom zouden we hier geen groot shared service center kunnen bouwen? Sowieso is het de bedoeling om Afrika verder te ontsluiten vanuit Zuid-Afrika. Hier zit heel wat talent bij elkaar, en er zijn heel wat nationaliteiten actief.”

Toch beginnen de gevolgen van de scheefgetrokken situatie tussen blank en zwart zich hoe langer hoe meer te uiten. De jeugdwerkloosheid slinkt nauwelijks, en na de BRIC-hausse van enkele jaren geleden neemt de groei stilaan af. Dat politici zoals Julius Malema de blanke boeren willen verjagen en de raciale spanningen opdrijven, maakt de situatie alleen maar erger. Er wordt minder geïnvesteerd, heel wat blanken trekken weg.

“Dat er naast de digitale kloof nog steeds een onrustwekkende sociale kloof gaapt tussen blank en zwart, raakt ons diep als Europeaan”, knikt cio Cécile Gonfroid van de RTBF. “Wat er op het vlak van onderwijs en infrastructuur nog moet worden goedgemaakt ten opzichte van de rijkere blanken, is enorm.”

TUTU

Toch stipt de cio aan dat ze een samenwerkingsproject met Close the Gap wel ziet zitten. “Ik probeer ook in België te mobiliseren rond solidariteit, en waarom zouden we met de RTBF eens geen project kunnen doen in samenwerking met de ngo? Wij werken momenteel aan de digitalisering van onze media-archieven, en organisaties zoals de Desmond Tutu Foundation hebben allicht een berg foto’s en video’s die nog gedigitaliseerd moeten worden.”

Wat ons meteen bij het hoogtepunt van de trip in Kaapstad brengt, een bezoek aan levende legende en ‘peter’ van Close the Gap, Desmond Tutu. De aartsbisschop, die de Belgische ngo al sinds lang een warm hart toedraagt, heeft een niet mis te verstane boodschap voor de Belgisch-Nederlandse delegatie.

“Help ons land mee levensvatbaar maken”, klinkt het. “Het is zinloos om almaar meer geld in een bodemloze put te gooien. Investeer in de opleiding van onze jeugd, en promoot het private ondernemerschap. Enkel door dat te doen kan de zwarte bevolking in dit land op eigen benen leren staan.”

Frederik Tibau