Solid-state disks of ssd’s worden alsmaar populairder en daardoor ook goedkoper. Logisch, want opslag zonder bewegende onderdelen heeft heel wat voordelen. Maar er zitten ook heel wat addertjes onder het gras. Heeft het upgraden van client-pc’s zin? Wij zochten het antwoord op die vraag aan de hand van een test van acht high-end ssd’s van Corsair, Kingston, Intel, Plextor en Samsung.

Een ssd heeft geen bewegende onderdelen. In vergelijking met een traditionele harde schijf met draaiende ‘platters’ is een ssd sneller, stiller, kleiner en lichter, heeft ze een langere levensduur, verbruikt ze minder energie en wordt ze ook nauwelijks warm. Clientcomputers uitrusten met ssd’s kan de total cost of ownership (tco) fors reduceren. Vooral de energiekosten dalen, volgens sommige rapporten wel met 99,5 procent. Maar ssd’s zijn ook betrouwbaarder en hebben een langere levensduur. Dat doet de beheerkosten fors dalen, zeker in organisaties met veel pc’s en laptops. Ten slotte gaat de productiviteit omhoog, omdat computers die uitgerust zijn met ssd’s veel sneller starten en heel wat performanter worden. Een client-pc of notebook-ssd start gemiddeld dubbel zo snel op als een gewone pc. Courante taken zoals het installeren van nieuwe software of het uitvoeren van schijfintensieve taken doet een ssd gemiddeld twee tot drie keer sneller dan een gewone pc. Stel dat u onder Windows 7 een bestand van 5 GB wil kopiëren. Dan doet een recente gewone harde schijf daar gemiddeld 130 seconden over. Met een ssd duurt dezelfde handeling gemiddeld minder dan 40 seconden.

Flashgeheugen

Een solid-state disk gebruikt niet-vluchtig flashgeheugen, dat we ook kennen van usb-geheugens en de opslagkaartjes voor digitale camera’s en smartphones. Alleen zitten de flash-chips in dit geval in een kastje dat identiek is aan een harde schijf en dat ook dezelfde sata-aansluitingen gebruikt. Bij min of meer recente desktops en laptops kunt u de gewone harde schijf probleemloos vervangen door een ssd drive en geniet u direct van de voordelen ervan. Maar een ssd zit technisch helemaal anders in elkaar dan een traditionele harde schijf. Plant u een upgrade, dan moet u met heel wat zaken rekening houden.

Bekijken we eerst de fysieke verschillen tussen ssd’s en ‘winchester drives’. Ssd’s hebben, enkele uitzonderingen daargelaten, het 1,8-inch of 2,5-inch standaardformaat voor harde schijven. Desktops gebruiken vaak nog 3,5-inch sleuven voor de schijven. Daar hebt u dus een tussenzetstuk of 3,5-inch bracket nodig. Bij laptops zijn niet de lengte en de breedte, maar de dikte van het schijfje van belang. Standaard is er bijvoorbeeld 9,5 mm ruimte voor een harde schijf van 2,5 inch, maar sommige laptops hebben maar 7 mm. U moet dan een ssd kiezen met de juiste dikte, of, indien de ssd dunner is dan de uitsparing, een tussenzetstukje voorzien.

Sommige fabrikanten leveren niet alleen blote ssd’s, maar ook zogenaamde upgradekits waarbij een bracket, schroefjes en kabels worden meegeleverd. Die zijn echter wel duurder. Bent u van plan meerdere clients te upgraden naar ssd’s dan is het vaak kosteneffectiever om de schijven ‘bloot’ te kopen en zelf te voorzien in de nodige brackets, kabels, schroefjes en tussenstukjes, voor zover van toepassing. Het spreekt vanzelf dat u dan best eerst een inventaris opmaakt van de fysieke eigenschappen van alle te vernieuwen clients.

Softwareconfiguratie

Alle clients waar u de traditionele harde schijf vervangt door een ssd moeten worden geherconfigureerd. Dat brengt het nodige werk met zich mee en het is iets om rekening mee te houden bij een eventuele kostenbatenanalyse. De technische achtergronden uitleggen zou ons te ver leiden, maar door de manier waarop ssd’s intern werken, is het essentieel dat u ze nooit defragmenteert. U moet de eventuele automatische defragmentatie van het besturingssysteem uitschakelen en verhinderen dat gebruikers die opnieuw weer inschakelen. Onder Linux en Mac OS is dit geen probleem, maar onder oudere Windows-versies zoals die in veel bedrijven nog altijd worden gebruikt, moet u handmatig het Windows-register aanpassen om dit voor mekaar te krijgen. De automatische indexering van gegevens en eventuele swap-bestanden dienen eveneens uitgeschakeld te worden. Als u dit niet zou doen, dan zou dit de levensduur van de ssd flink verminderen. De nieuwste versie van Linux, Mac OS en Windows zorgen hier zelf voor wanneer ze een ssd detecteren. Als u een ssd drive gebruikt in combinatie met een ouder besturingssysteem dan zult u dit echter allemaal handmatig moeten configureren. Verder moet onder Windows XP Prefetch en onder Windows Vista Superfetch uitgeschakeld worden (ook al een registry-ingreep).

Garbage collection

Belangrijk is ook dat u ssd’s kiest met ingebouwde automatische ‘garbage collection’. Alleen recentere modellen hebben firmware met deze voorziening. Bij Windows 7, Windows 2008 R2 en Linux 2.6.33 of hoger is dit niet absoluut noodzakelijk, indien de ssd de zogenaamde TRIM-opdracht ondersteunt, wat het geval is voor alle ssd’s die in de afgelopen maanden op de markt zijn gebracht. Dankzij TRIM schoont het besturingssysteem in samenwerking met de drive periodiek de gebruikte delen van het flashgeheugen op.

Ssd’s worden trager naarmate ze vaker worden gebruikt. Die vertraging kan op termijn oplopen tot veertien procent ten opzichte van een ‘verse’ ssd. Zonder ‘garbage collection’ of TRIM valt dit alleen te verhelpen door de ssd drive periodiek helemaal leeg te maken met een speciaal programma. Gewoon formatteren zoals bij een magnetische harde schijf, is niet voldoende. Wat de klus wel kan klaren, is een programma dat de schijf veilig wist door elke geheugencel te overschrijven met enen en nullen. Dit kan alleen buiten het besturingssysteem om gebeuren. In de praktijk moet u dus alles back-uppen, de inhoud van de schijf volledig wissen en daarna alles herstellen. Een ssd met ingebouwde garbage collection of een besturingssysteem met TRIM doet dit allemaal automatisch in de achtergrond, zodat de schijf zijn prestatieniveau behoudt. Mac OS X ondersteunt TRIM vanaf versie 10.6.6, maar alleen voor ssd’s die door Apple zelf geïnstalleerd zijn. Wilt u een Mac upgraden naar een ssd van een ander merk dan dient u een kernel-extensie te wijzigen om TRIM te activeren. Details daarover vindt u op het internet.

Encryptie

Recente ssd’s bedoeld voor de bedrijvenmarkt van onder andere Intel, Kingston, Plextor en Samsung (en hun oem-versies) hebben ingebouwde hardwarematige AES-encryptie met sleutels van 128 of zelfs 256 bit. De encryptie gebeurt direct door de schijf zelf en heeft geen invloed op de prestaties. Om ze te activeren, dient u een zogenaamd ata-wachtwoord te configureren in het bios van de client. Als de ssd dan uit de client wordt verwijderd, is de inhoud ervan onleesbaar. Ook is het onmogelijk om een of meer flash-chips los te solderen en de inhoud via een gespecialiseerde sonde uit te lezen.

Dergelijke ssd’s zijn dus inherent veiliger dan traditionele harde schijven, maar er zit ook een angel aan die ingebouwde encryptie. Als u de schijf verhuist naar een andere pc, is de inhoud niet langer leesbaar, tenzij u het ATA-wachtwoord kent. Dat is iets om rekening mee te houden bij uw back-upstrategie. In het geval van een rampzalige uitval van een client kan het immers gebeuren dat de gegevens op de schijf niet terug te halen zijn, ook niet door een gespecialiseerd bedrijf. Een werkende back-up is dus essentieel.

Nog een handige tip: een ssd met encryptie kunt u zeer snel ‘veilig wissen’ wanneer u ze buiten gebruik neemt. Gewoon de encryptiesleutel opnieuw genereren maakt alle informatie op de schijf voor eeuwig onleesbaar. Het opnieuw genereren van een dergelijke sleutel neemt slechts tussen de 3 en 30 seconden in beslag.

Veilig wissen

Gespecialiseerde software die de inhoud van de schijf herhaalde malen overschrijft met betekenisloze inhoud, is onbruikbaar bij ssd’s die geen ‘secure erase’ procedure in hun firmware ingebouwd hebben. Kies daarom in een bedrijfsomgeving bij voorkeur enterprise-modellen met ingebouwde encryptie. De sleutel opnieuw genereren volstaat bij dergelijke drives om de inhoud veilig te wissen. Om de encryptiesleutel opnieuw te genereren gebruikt u het ssd-hulpprogramma van de betrokken fabrikant. Doorgaans werkt die software niet samen met de bekende enterprise-beheertools. Dit klusje moet u dus op elke client afzonderlijk klaren. Moet u veel ssd’s buiten gebruik nemen dan kunt u om tijd te winnen het benodigde hulpprogramma natuurlijk ook op een beheer-pc met esata-dock installeren.

Firmwarebugs

Een dergelijke beheer-pc met esata-dock is ook handig voor het vernieuwen van de firmware van een ssd. Ssd’s zijn een jonge productcategorie waarbij al eens een foutje sluipt in de interne software. Fabrikanten brengen sneller nieuwe firmware uit voor hun ssd’s dan voor hun traditionele harde schijven. Maar die nieuwe systeemsoftware kunt u niet centraal uitrollen. Het moet gebeuren met het hulpprogramma van de fabrikant zelf. Een aparte pc of laptop met esata en het juiste hulpprogramma kan deze klus dan fors versnellen. Als een fabrikant een firmware-upgrade uitbrengt voor een ssd dan negeert u die beter niet. De firmware niet toepassen kan leiden tot gegevensverlies en in erge gevallen zelfs tot het volledig onbruikbaar worden van de drive. De Intel Series 320 ssd had bijvoorbeeld een firmwarebug waardoor zijn capaciteit terugviel tot 8MB. De enige manier om de volledige capaciteit terug te krijgen was de ssd te herformatteren. Het probleem werd in augustus van vorig jaar opgelost met een firmware-upgrade. En de eerste generatie snelle ssd’s gebaseerd op de nieuwe SandForce 2281 ssd-controller hebben een bug die onder Windows in specifieke gevallen blauwe foutschermen (bsod’s) veroorzaken, tenzij u de firmware vernieuwt met een versie waarin deze bug is opgelost. Deze controller wordt gebruikt in recente ssd’s van Kingston, Corsair, Crucial, OCZ en Patriot. Onder andere Kingston heeft ondertussen een update uitgebracht. Andere fabrikanten zijn daar trager in: iets om ook rekening mee te houden bij de keuze van een merk van ssd’s.

Testprocedure

Op twee uitzonderingen na (Intel en Kingston SSDNow 100 V+) ondersteunen alle ssd’s die we hebben getest de sata revisie 3.0 interface voor opslagapparatuur. Deze biedt een theoretische maximale doorvoersnelheid van 6 Gb/s, tegenover maximaal 3 Gb/s voor sata rev. 2.0. Doorvoersnelheden voor drives worden meestal uitgedrukt in MB/s. Daarom deze verduidelijking: 6 Gb/s komt overeen met een theoretische maximale doorvoersnelheid van 768 MB/s; bij 3 Gb/s is dit ‘slechts’ 384 MB/s. De werkelijke snelheid ligt meestal enkele tientallen tot honderden megabytes per seconde lager. Lezen verloopt doorgaans ook sneller dan schrijven. Maar je kunt er niet onderuit dat sata 3.0 heel wat sneller presteert dan sata 2.0, laat staan het nog oudere sata 1.5. In bedrijven zullen vele, zo niet alle pc’s en laptops die eventueel geüpgraded worden naar ssd echter nog sata 2.0 of sata 1.5 gebruiken en dus niet profiteren van de hogere doorvoersnelheid van sata 3.0. Daarom hebben we de ssd’s op twee verschillende clients getest. Enerzijds een Dell XPS 14Z laptop met sata 2.0 Intel chipset die ‘real world’ testresultaten geeft. Anderzijds een zelfbouw desktop-pc met recent Intel DH67BL moederbord met sata 3.0 die de maximale prestaties uit de ssd’s puurt.

We gebruikten op beide testsystemen telkens twee benchmarks. Allereerst ATTO Disk Benchmark 2.47, die comprimeerbare data sequentieel leest en schrijft in datablokken van 0,5 tot 8192 bytes en daarbij telkens de snelheden in MB/s meet. Ten tweede AS SSD Benchmark 1.6.4237, die oncomprimeerbare data sequentieel en willekeurig schrijft en leest en die ook de gemiddelde toegangstijd in milliseconden meet. Sequentiële prestaties zijn het belangrijkste voor doorsnee clients. De willekeurige prestaties zijn vooral van belang voor servers. De hier besproken ssd’s zijn echter in de eerste plaats bedoeld voor client-pc’s. De ‘random’ schrijf- en leestesten zijn eventueel wel interessant voor ssd’s die gebruikt gaan worden in een client-pc waarop veel databasetoepassingen draaien. Voorts hebben we met CrystalDiskInfo 4.1.4 de technische capaciteiten van de ssd’s gecontroleerd. We geven ook daarop punten. Alle resultaten vindt u in de tabel die bij dit artikel hoort en die we op onze website hebben gezet.

Scores

Bij het berekenen van de uiteindelijke performantiescore, hebben we de testresultaten voor oncomprimeerbare data overwogen. Moderne clients zullen immers vooral dergelijke data verwerken. Verder overwegen we de leesresultaten, omdat de meeste clients vooral data zullen lezen. Ook hebben we de sata 2.0-resultaten overwogen, omdat die in een bedrijfsomgeving momentele nog het belangrijkste zijn. Ten slotte tellen ook de technische capaciteiten voor 30 % mee in de uiteindelijke performantiescore op 100 punten. Daarnaast hebben we ook een prijsperformantiescore op 100 berekend. Die is gebaseerd op de prijs per gigabyte, afgewogen tegen een ‘ideale’ prijs van 1,1 euro per gigabyte. Beide scores vindt u bij de individuele besprekingen hieronder. De gedetailleerde berekeningen en wegingen om tot deze scores te komen, staan in de tabel op onze website.

CORSAIR PERFORMANCE PRO 256 & PLEXTOR PX-M2P

De Corsair Performance PRO 256 is een herverpakte Plextor PX-M2P. Wij testten de 256 GB-uitvoering, maar er is ook een 128 GB-versie. Intern worden Toshiba flash-geheugenchips en een Marvel 88SS-xx controller gebruikt. Deze ssd’s hebben geen ingebouwde encryptie. Ze ondersteunen wel TRIM en hebben een eigen garbage collection algoritme. Zowel Corsair als Plextor leveren een 3,5-inch bracket mee, maar alleen bij Plextor krijgt u ook nog Acronis True Image HD software. Daar staat tegenover dat de ssd van Corsair iets goedkoper is dan die van Plextor. De ssd’s zijn niet geïnitaliseerd en moeten dus nog worden gepartitioneerd en geformatteerd. Dat is overigens bij de meeste ssd’s het geval. Plextor geeft 36 maanden garantie, bij Corsair moet u tevreden zijn met 24 maanden.

PRESTATIESCORE: 83/100

PRIJSPRESTATIESCORE CORSAIR: 83/100

PRIJSPRESTATIESCORE PLEXTOR: 80/100

INTEL 320 SERIES

De Intel 320 Series ssd’s zijn verkrijgbaar in capaciteiten van 40 tot 600 GB. Wij testten de versie met 300 GB. Intern worden Intel flash-chips in combinatie met een Intel controller gebruikt. Die is compatibel met sata 2.0 en ondersteunt dus nog niet de hogere doorvoersnelheden van sata 3.0. De onlangs aangekondigde Series 520 zal wel 6 Gb/s doorvoersnelheden ondersteunen in capaciteiten van 60 tot 480 GB. Intel zal voor deze ssd’s trouwens een SandForce SF-22xx controller gebruiker en dus niet langer een eigen controller. Maar deze nieuwe serie was nog niet beschikbaar voor deze test. De hier geteste Series 320 zal overigens nog niet verdwijnen. Niet alleen biedt die hogere capaciteiten, maar ze bevat ook allerlei specifieke enterprise-eigenschappen, waaronder ingebouwde 128-bit AES encryptie en expliciet ondersteuning voor sata-hotplug. TRIM is van de partij, maar de Series 320 controller heeft geen eigen garbage collection-algoritme. U gebruikt deze ssd dus best niet met besturingssystemen die geen TRIM ondersteunen. De ssd wordt geleverd met Intel Data Migration Software, Intel SSD Toolbox en Intel SSD Optimizer. Met deze laatste software kan TRIM manueel worden uitgevoerd op oudere versies van Windows. Het is overigens aan te raden dit dagelijks te doen. Een bracket wordt niet meegeleverd, maar er zit wel een verwijderbare beugel op het 7mm schijfje zodat het ook past in een gleuf van 9,5mm.

PRESTATIESCORE: 76/100

PRIJSPRESTATIESCORE: 77/100

KINGSTON SSDNOW KC100, SSDNOW 100 V+ EN HYPERX 240

Van Kingston ontvingen we ssd’s uit drie verschillende gamma’s. Deze fabrikant heeft er overigens nog méér, wat zijn ssd-aanbod niet echt overzichtelijk maakt. Het HyperX ssd-gamma van Kingston, verkrijgbaar in capaciteiten van 120 en 240 GB (door ons getest), gebruikt Intel flash-chips en een SandForce SF-22xx controller met sata 3.0-ondersteuning. Dat is ook het geval voor de SSDNow kc100, verkrijgbaar in capaciteiten van 120, 240 (geteste capaciteit) en 480 GB. Deze beide ssd’s verschillen nauwelijks, maar de SSDNow kc100-reeks is meer geschikt voor bedrijven omdat ze 128- en 256-bit AES-encryptie aan boord heeft. Ten slotte testten we ook de Kingston SSDNow 100 V+, een sata 2.0-ssd met Toshiba-chips en -controller, bedoeld voor bedrijven maar toch zonder ingebouwde encryptie. Dit gamma is verkrijgbaar in capaciteiten van 96 GB (door ons getest) tot 512 GB. Kingston verkoopt zijn ssd’s zowel los als in de vorm van een upgradekit met 3,5-inch bracket, sata-kabel, molex-naar-sata stroomkabel, usb-kastje en usb-kabel. Het usbkastje laat toe om een client-pc of laptop simpel te upgraden naar een ssd. Met de meegeleverde Acronis True Image HD software maakt u een identieke kopie van uw bestaande harde schijf op de ssd, waarna u beiden kunt omwisselen. De SSDNow kc100 komt met een garantie van 60 maanden, de twee andere gamma’s hebben een garantie van 36 maanden.

PRESTATIESCORE KC100: 93/100

PRESTATIESCORE 100 V: 66/100

PRESTATIESCORE HYPERX: 87/100

PRIJSPRESTATIESCORE KC100: 80/100

PRIJSPRESTATIESCORE 100 V: 74/100

PRIJSPRESTATIESCORE HYPERX: 79/100

PLEXTOR M3

Plextor produceert zelf ssd’s en verkoopt die ook aan andere bedrijven, zoals Corsair (zie aldaar). De nieuwe M3, verkrijgbaar in capaciteiten van 128 (door ons getest) tot 512 GB, gebruikt net zoals de hierboven bij Corsair besproken oudere Plextor M2P Toshiba flash-chips en een Marvel 88SS-xx sata 3.0-controller. Het belangrijkste verschil is dat de M3 wel ingebouwde 128- en 256-bit AES-encryptie heeft en de M2P niet. De M3 is dus beter geschikt voor enterprise-gebruik. TRIM en native garbage collection worden ondersteund. De schijf wordt geleverd zonder partitionering en formattering. Plextor claimt de laagste uitvalhoeveelheden van de ssd-industrie en ondersteunt die claim met 60 maanden garantie, waarvan drie jaar collect & return en twee jaar carry-in. Dat vindt u verder alleen nog bij Kingston voor zijn duurste gamma ssd’s. Plextor levert een 3,5-inch bracket en Acronis True Image HD software mee.

PRESTATIESCORE: 85/100

PRIJSPRESTATIESCORE: 83/100

SAMSUNG 830 SERIES

De nieuwe Samsung 830 series bevat een zelfontwikkelde Samsung sata 3.0-controller en Samsung flash-chips. Ze is verkrijgbaar in capaciteiten van 64 tot 512 GB. Wij testten overigens de versie met 256 GB opslagcapaciteit. De enterprise-versie van de 830 series heeft ingebouwde 256-bit AES-encryptie. Dat ontbreekt in de door ons geteste gewone versie. TRIM en eigen garbage collection worden ondersteund. Samsung verkoopt deze schijf in combinatie met een desktop upgrade kit of een laptop upgrade kit. Deze laatste hebben wij getest. In de verpakking zit nog een sata-naar-usb-kabel waarmee u uw bestaande schijf snel naar ssd kunt kopiëren met behulp van de meegeleverde Norton Ghost imagesoftware. In de desktop upgrade kit zitten naast deze software ook nog een 3,5-inch bracket, schroefjes en kabeltjes.

PRESTATIESCORE: 93/100

PRIJSPRESTATIESCORE: 88/100

CONCLUSIE

Een ssd die goed presteert onder sata 3 doet dat niet noodzakelijkerwijze even goed onder sata 2. De beste presterende ssd’s onder sata 2 zijn de Intel 320 Series en de Samsung 830 series. De eerlijkheid gebiedt ons wel te zeggen dat alle sata 3-ssd’s meer dan behoorlijk presteren onder sata 2: allemaal halen ze een prestatiescore van minstens 94/100. Onder sata 3 presteren de Kingston HyperX en SSDNow kc100 het beste. De verschillen zijn hier groter: met een prestatiescore van 42/100 voor dit onderdeel is de Kingston SSDNow 100 V+ gebuisd en met 51/100 doet ook de Intel Series 320 het niet erg denderend. Niet toevallig zijn dit twee ssd’s met een sata 2-controller. De Kingston SSDNow kc100 presteert ook meer dan behoorlijk onder sata 2, heeft een uitrusting op enterprise-niveau en haalt daarom de hoogste algemene prestatiescore in deze vergelijkende test. De Samsung 830 series biedt veruit de beste prijskwaliteitverhouding van alle geteste ssd’s.

OP ONZE WEBSITE VINDT U EEN REKENBLAD MET UITGEBREIDE PRODUCTINFORMATIE EN TESTSCORES: HTTP://DATANE.WS/SSDTEST

Jozef Schildermans/Nick Kinschots

SSD’S WORDEN TRAGER NAARMATE ZE VAKER WORDEN GEBRUIKT. DIE VERTRAGING KAN OP TERMIJN OPLOPEN TOT VEERTIEN PROCENT TEN OPZICHTE VAN EEN ‘VERSE’ SSD. ALS EEN FABRIKANT EEN FIRMWARE-UPGRADE UITBRENGT VOOR EEN SSD DAN NEGEERT U DIE BETER NIET. DE FIRMWARE NIET TOEPASSEN KAN LEIDEN TOT GEGEVENSVERLIES.