‘Dat Uber zijn “fouten” en “misstappen” erkent, is niet genoeg’

Nee, bewijzen van regelrechte omkoping hebben we niet gevonden, het is allemaal net iets subtieler dan dat. Maar de Uber Files van Knack, De Tijd en Le Soir tonen aan hoe het techbedrijf Uber er met een rotvaart in is geslaagd om met bedenkelijke technieken een groot deel van de markt in handen te krijgen.

Uber groeide wereldwijd in geen tijd uit tot een van de vele ‘disruptieve’ bedrijven die we ondertussen zo goed kennen van Silicon Valley: een beheerder van een digitale app die eigenlijk niets meer doet dan klanten in contact brengen met freelancedienstenleveranciers. In die business gaat buitensporig veel geld om, net zoals bij andere techbedrijven. Bij Uber gaat het in de eerste plaats om mensen die een taxi willen, maar een ritje kunnen bestellen bij elke particulier die voor taxichauffeur wil spelen. Handig, snel en schijnbaar moeiteloos – uiteraard na afdracht van een stevige commissie.

Het probleem is niet dat Uber het taxibedrijf zoals we dat kennen helemaal heeft ontwricht. In veel opzichten is dat juist een van de pluimen die Uber op zijn hoed kan steken: de traditionele taxibedrijven waren weinig transparant, niet zo gebruiksvriendelijk, behoorlijk duur, en in sommige Europese steden zelfs ronduit maffioos. Bovendien bewijst het succes dat er een grote markt voor is: klanten vinden de Uber-app gebruiksvriendelijk en trendy, en ze zijn tevreden over de service en de prijs. Maar de Uber Files vertellen een heel ander verhaal.

In de periode 2013-2017, zo blijkt uit het onderzoek, was Uber niet te stuiten – ook niet door de wet of het gerecht. In België dwarsboomde het bedrijf huiszoekingen, met behulp van een zogenaamde kill switch waardoor de toegang tot computerdata werd af- gesneden. In Brussel ging het om een onderzoek van onderzoeksrechter Olivier Anciaux, die wilde nagaan of Uber de taxiwetgeving naleefde, maar daar ondanks kordaat optreden niet helemaal in slaagde. Het bedrijf omzeilde ook controles met behulp van geofencing en ander hoogtechnologisch bedrog, zoals u verderop in dit blad kunt lezen. Uber betaalde zelfs een tiental demonstranten om in onze hoofdstad te betogen voor het kabinet van de Brusselse minister-president, als ging het om de eerste de beste bananenrepubliek. Bovendien bewerkte de lobbymachine van Uber verschillende Europese toppolitici, om de lokale taximarkten zo snel mogelijk te kunnen openbreken.

Een aparte vermelding verdient de Nederlandse toppolitica Neelie Kroes die, nadat ze jarenlang in de Europese Commissie had gezeten, al snel benaderd werd door Uber om in een betaalde adviesraad van het bedrijf te zitten. Dat lukte niet, want Kroes werd verplicht om de afkoelingsperiode in acht te nemen, waardoor ze anderhalf jaar lang na haar exit geen lobbywerk mocht doen. Het hield haar niet tegen om druk uit te oefenen op de Nederlandse regering om het politieonderzoek naar het Amsterdamse Uberkantoor te staken. Na de afkoelingsperiode kreeg Kroes 200.000 euro aangeboden van Uber. Ook het plotse enthousiasme voor Uber van huidig Amerikaans president Joe Biden, na een ontmoeting in Davos met Ubertopman Travis Kalanick, laat zien hoe Uber de afgelopen jaren politici onder druk zette. Net als, op een lager niveau, het flirterige sms-verkeer tussen een Uber-lobbyist en toenmalig Brussels minister van Mobiliteit Pascal Smet (Vooruit).

Het laat allemaal zwart op wit zien wat het echte probleem is met de techreuzen die onze samenleving de afgelopen twintig jaar op haar kop hebben gezet. Bij elk veelbelovend techproject bundelen grote investeerders – in het geval van Uber onder meer Jeff Bezos en Goldman Sachs – de krachten om één speler de kans te geven om een markt naar zijn hand te zetten. En dat gebeurt dan ook, met legitieme en minder legitieme middelen. Ondertussen, terwijl we allemaal domweg sprakeloos blijven terwijl we de Uber-tech bewonderen, verliezen werknemers hun sociale rechten en controleren een paar grote spelers de hele markt. Dat eindigt in superwinsten voor Uber zelf, in te lage vergoedingen voor de chauffeurs, en in het kaltstellen van innovatieve uitdagers.

Dat Uber deze week, na het uitbrengen van de Uber Files, zijn ‘fouten’ en ‘misstappen’ erkent, is niet genoeg. De Uber Files zijn een les voor de toekomst. Zodra enkele spelers te veel macht naar zich toe trekken, moet de overheid keihard optreden, de marktmacht van de spelers opbreken en de sociale rechten van de medewerkers garanderen. Bij Uber, en bij alle andere techreuzen, vandaag en morgen.