‘De digitale revolutie dreigt megasteden te ontwrichten’

De razendsnelle technologische veranderingen dreigen de grootste steden ter wereld uit balans te brengen, schrijven Christopher H. Lim en Vincent Mack, technologiedeskundigen aan de Nanyang Technological University in Singapore. Ze waarschuwen voor een nieuwe financiële crisis als de steden niet snel beginnen te plannen voor een ‘toekomst van ontwrichting’.

Megasteden staan tegenwoordig synoniem voor economische groei. Zowel in ontwikkelde landen als groeilanden zijn steden met tien miljoen inwoners goed voor een derde tot de helft van het bruto binnenlands product.

Veel analisten en beleidsmakers zijn het erover eens dat dat zo zal blijven. De opmars van big data en mobiele technologie moet de ontwikkeling aansporen, zeggen ze, en zullen steden als Sjanghai, Nairobi en Mexico-Stad doen transformeren naar zogenoemde ‘smart cities’, die hun enorme bevolking kunnen aanwenden om hun economie aan te drijven en de machtsbalans in de wereld te veranderen.

Maar als technologie-onderzoekers zien wij een minder rooskleurige toekomst voor de megasteden, omdat digitalisering en crowdsourcing de fundamenten van de megastedelijke economie ondermijnen. Die economie is vaak gebouwd op een combinatie van productie, handel en diensten.

De exacte formule daarvoor verschilt van regio tot regio, maar alle megasteden zijn ontworpen om de productiviteit van hun enorme bevolking te maximaliseren. Vandaag zetten de steden daarom sterk in op schaaleconomie, waarbij een groeiende productie kostenvoordelen oplevert, en op de combinatie van arbeidskrachten en bedrijven in woonwijken en industriële clusters. Maar de technologische vooruitgang zet die oude bedrijfsmodellen op hun kop, en bedreigt de toekomst van megasteden zoals we ze nu kennen.

3D-printen

Een klassiek voorbeeld van zo’n ontwrichtende nieuwe technologie is 3D-printen, wat het voor individuen mogelijk maakt om alles, van ijsjes tot machine-onderdelen, te printen.

Naarmate die techniek opgang maakt, zal hij veel stappen in het wereldwijde productieproces elimineren. Het is niet ondenkbaar dat de toeleveringsketen uiteindelijk gereduceerd wordt tot een designer aan de ene kant en een producent aan de andere. De kosten van het product kunnen daardoor aanzienlijk dalen.

Dat is goed nieuws voor de winstmarge van transnationale bedrijven en voor de consument, maar niet voor de productiecentra in steden, waar een groot aandeel van de transport- en opslaginfrastructuur overbodig kan worden. Banen in de productie, logistiek en opslag, die nu vaak onder druk staan, zullen wereldwijd bedreigd worden.

Kortom: 3D-printen luidt het einde in van de schaaleconomie zoals die is ontstaan uit de industrialisering. Veel megasteden, met name in Aziatische productiecentra zoals Dongguan en Tianjin in China, mogen dan een grootschalige ontwrichting verwachten voor hun economie en werknemers.

Teloorgang van winkelcentra

De retailsector ondergaat een gelijkaardige transformatie. Grote winkelcentra bijvoorbeeld, die ooit bloeiden in megasteden, hebben nu sterk te lijden onder de komst van e-commerce.

De waarde van winkelcentra lag er altijd in dat hun schaaleconomie locatie-afhankelijk was. Dat wil zeggen: om winstgevend te zijn, moesten ze dicht bij een groot aantal consumenten liggen. Dichtbevolkte megasteden waren perfect.

Maar naarmate de consument steeds vaker winkelt via het internet, zijn megasteden dit concurrentievoordeel verloren. Hoewel online winkelen de traditionele winkel niet helemaal vervangt, heeft het gemak ervan nu al tot de sluiting van heel wat winkelcentra geleid. In de Verenigde Staten alleen al is het aantal bezoeken met de helft gedaald tussen 2010 en 2013.

Steden in China, waar de overheid de nationale economie heeft gebouwd op consumptie, zullen extra hard getroffen worden door dat fenomeen. China is ‘s werelds grootste markt voor e-commerce, en de verwachting is dat een derde van de vierduizend winkelcentra in het land zal moeten sluiten in de komende vijf jaar.

Met de verdere opmars van mobiele technologie, zelfs in de meest afgelegen gebieden, zal dat proces wereldwijd nog verder aantrekken. Binnenkort zullen sites als Amazon, Alibaba en eBay elke smartphone hebben omgevormd tot een virtueel winkelcentrum, zeker als de droom van levering per drone realiteit wordt.

Het nieuwe werkvolk: robots, AI en de human cloud

Ook veranderingen in de zakenwereld zullen megasteden over de hele wereld treffen. Dankzij artificiële intelligentie (AI), die het mogelijk maakt om zowel cognitieve als manuele taken te automatiseren, nemen robots de plaats in van bankbedienden en fondsbeheerders.

Zelfs in banen die niet zo makkelijk geautomatiseerd kunnen worden, plaatst de digitale economie mensen in directe concurrentie met een wereldwijd aanbod aan freelancers die de taak graag overnemen.

Er zijn zeker heel wat voordelen aan crowdsourcing. Op basis van AI en de kennis van medische specialisten in zeventig landen heeft het Human Diagnosis Project een wereldwijd platform uitgebouwd dat gratis is voor alle patiënten en artsen – een schat aan informatie voor wie moeilijk toegang heeft tot gezondheidszorg. Maar door samenwerking virtueel te maken, worden kantoren overbodig. In een wereld zonder kantoren zullen traditionele zakensteden en financiële centra als New York en London het moeilijk krijgen.

Crisis in de maak

Al die veranderingen zullen er op een bepaald punt toe leiden dat de schaaleconomie veel minder belangrijk wordt. Als dat gebeurt, zal het bevolkingsaantal, dat nu nog een motor is van de moderne metropool, juist een nadeel worden.

Megasteden kampen al langer met de nadelen van de grote bevolkingsdichtheid en snelle verstedelijking, waaronder verspreiding van besmettelijke ziekten, mobiliteitsproblemen, ongelijkheid, misdaad en sociale instabiliteit. Als hun economische basis erodeert, zullen die uitdagingen een stuk moeilijker worden.

De gevolgen zullen verschillen van stad tot stad, maar we zijn van mening dat de diepgaande veranderingen die zich aan het voltrekken zijn in de retail-, productie- en dienstensectoren, elk van de zeven belangrijkste soorten megasteden zullen treffen: de wereldreuzen als Tokio en New York, de Aziatische ankers als Singapore en Seoul, opkomende gateways als Istanboel en São Paulo, productiecentra als Tianjin en Guangzhou, kennishubs als Boston en Stockholm, Amerikaanse middengewichten als Phoenix en Miami en internationale middengewichten als Tel Aviv of Madrid.

En aangezien amper zeshonderd steden goed zijn voor 60 procent van de wereldeconomie, kunnen problemen in één stad een keten van effecten veroorzaken. Het is niet ondenkbaar dat, over tien of twintig jaar, wereldsteden in crisis de oorzaak vormen van een nieuwe financiële wereldcrisis.

Maar terwijl dit scenario misschien angstwekkend is, is het ook voorspelbaar. Net als industrieën, moeten steden zich aanpassen aan de technologische veranderingen. Voor megasteden betekent dat: snel beginnen te plannen voor een toekomst van ontwrichting.