Dertig jaar geleden verscheen eerste spreadsheet voor IBM PC

Visicalc, het eerste spreadsheet dat op een IBM pc draaide, viert dit jaar zijn 30ste verjaardag. De DOS-versie van Visicalc werd in 1981 op de wereld losgelaten en was voor een groot stuk verantwoordelijk voor het onverwachte zakelijke succes van de IBM pc.

Visicalc, het eerste spreadsheet dat op een IBM pc draaide, viert dit jaar zijn 30ste verjaardag. De DOS-versie van Visicalc werd in 1981 op de wereld losgelaten en was voor een groot stuk verantwoordelijk voor het onverwachte zakelijke succes van de IBM pc.

Zoals met alle grote uitvindingen lijkt een spreadsheet een voor de hand liggend idee. Nochtans werd het spreadsheet wel degelijk uitgevonden en wel door Dan Bricklin die op zijn website zelfs de exacte locatie mét foto toont waar hij Visicalc bedacht. Het gebeurde in de zomer van 1978 tijdens een fietstochtje op een verlaten landweg in Martha’s Vineyard.

De eerste versie kwam in 1979 op de markt voor de Apple II en werd in assembler (machinetaal) gecodeerd door Dan Bricklin’s collega Bob Frankston. Bricklin toont op zijn website zelfs een schermafdruk van een vroege alpha-versie van Visicalc. Toen waren er natuurlijk nog geen programma’s om zoiets als een schermafdruk te maken. De ‘schermafdruk’ is een 35 mm foto gemaakt met een telelens en een lange belichtingstijd.

Frankston programmeerde ‘s nachts omdat computertijd op de MIT Multics mainframe dan goedkoper was. Het programmeren gebeurde op zijn zolderkamer: Frankston belde in met een modem en gebruikte een DEC LA-120 printterminal om met de mainframe te communiceren. Dan Bricklin demonstreerde de kracht van Visicalc tijdens een klasopdracht aan de Harvard Business School waar hij toen studeerde. De opdracht bestond erin een financiële projectie te maken over vijf jaar voor een marketing campagne van Pepsi. De versie van Visicalc die hiervoor werd gebruikt, kon nog niet printen, zodat de cijfers die op het scherm verschenen gewoon werden overgetypt.

Student Bricklin vertelde zijn prof wel niet hoe hij aan de cijfers kwam, want Visicalc moest nog een geheim blijven. De financiële projectie zag er voor die tijd, toen je alles nog met een calculator moest narekenen, behoorlijk indrukwekkend uit. De eerste advertentie voor Visicalc verscheen in Byte Magazine van mei 1979. Het was een teaser advertentie met de naam van het product en slechts één vraag: “Hoe heb je ooit zonder gekund?” Profetische woorden, want vandaag kunnen we ons een wereld zonder spreadsheets moeilijk voorstellen.

Waarom werd Visicalc niet gepatenteerd? Dan Bricklin besteedt aan die vraag een volledig artikel. Het komt erop neer dat softwarepatenten in 1979 een zeer lage kans op slagen hadden, omdat software werd beschouwd als gemaakt op basis van wiskundige algoritmes die, als natuurwetten, niet patenteerbaar waren. Het programma werd daarom beschermd via de wetgevingen op intellectuele eigendom en merknamen, maar dat kon niet verhinderen dat Visicalc al snel werd nagemaakt door anderen.

Visicalc draait vandaag nog altijd op pc’s in een DOS-venster onder Windows. Je kunt de piepkleine eerste versie downloaden van Bricklin’s website. Verwacht echter geen muisondersteuning of interactieve help.