Ja, de coronacrisis heeft deels geleid tot een versnelde digitalisering van onze samenleving. Maar nee, daarmee is de digitale kloof onder de bevolking niet verdwenen. Dat blijkt uit de nieuwe Barometer Digitale Inclusie van de Koning Boudewijnstichting.
Twee jaar lang zaten we als burgers, werknemers én studenten en scholieren allemaal noodgedwongen gekluisterd aan het scherm. Dat is althans de perceptie wanneer je over je schouder terug kijkt naar de afgelopen coronajaren. De Barometer Digitale Inclusie van de Koning Boudewijnstichting toont een meer realistisch beeld. Hoewel steeds meer Belgen virtueel verbonden zijn, beschikt bijna 1 op de 5 huishoudens met een laag inkomen nog niét over een internetverbinding thuis. In 2021 kende 46% van de bevolking een situatie van ‘digitale kwetsbaarheid’. De positie van de meest kwetsbare mensen in een steeds meer gedigitaliseerde samenleving is zorgwekkend en vergt alternatieve oplossingen, luidt de conclusie van de Koning Boudewijnstichting (KBS). KBS werkte voor de studie samen met onderzoekers van CIRTES-UCLouvain en IMEC-SMIT-VUB. Statbel voerde de studie uit – net als een eerste editie in 2019 trouwens.
Ongelijkheid in digitale vaardigheden
De digitalisering van de samenleving en de extra push door COVID-19 heeft niet geleid tot een veralgemeende verbetering van de digitale vaardigheden, zo blijkt dus. In 2021 was 46% van de mensen tussen 16 en 74 jaar digitaal kwetsbaar: 39% beschikte over geringe digitale vaardigheden (tegenover 32% in 2019) en 7% maakte helemaal géén gebruik van het internet. Dat is amper een verbetering tegenover de 8% in 2019, en opmerkelijk: de digitale kwetsbaarheid neemt dus zelfs toe vergeleken met 2019. Een deel van de verklaring is volgens de onderzoekers dat digitale vaardigheden enerzijds de neiging hebben om heel langzaam te evolueren en anderzijds een permanente update en nieuwe vaardigheden vergen.
Lage opleiding en inkomen vergroten risico op uitsluiting
De mate van digitale kwetsbaarheid blijkt ook niet voor iedereen hetzelfde: personen met een laag opleidingsniveau of een laag inkomen lopen meer risico op uitsluiting. Tussen 2019 en 2021 namen zwakke vaardigheden bij laaggeschoolden bijvoorbeeld toe met 18%, tegenover 9% bij hooggeschoolden. Een zelfde conclusie zie je in het aantal huishoudens dat thuis over een internetverbinding beschikt (92% in 2021). Maar uitgesplitst naar inkomen wordt een kloof zichtbaar: 98% bij de huishoudens met een hoog inkomen, tegenover 82% van de huishoudens met een laag inkomen. Al signaleert KBS wel een lichtpuntje: de kloof verkleint met 3% sinds 2019.
68% van de internetgebruikers bezit een laptop
‘Internet thuis’ staat voor alle duidelijkheid ook niet zomaar synoniem voor een desktop-pc, Windows-laptop, Mac of Chromebook. 17% van de internetgebruikers blijkt enkel een smartphone te gebruiken om verbinding te maken met internet. Dat betekent dus ook dat het voor die gebruikers heel wat minder evident is om bijvoorbeeld alle nodige administratieve verrichtingen te kunnen uitvoeren of een curriculum vitae op te stellen in een zoektocht naar werk.
In totaal 68% van de internetgebruikers bezit nu een laptop, dat is wel een flinke stijging met 15% t.o.v. 2019. Maar ook hier met een belangrijke kanttekening dat in de eerste plaats de financieel meer gegoede gebruikers (+ 15% sinds 2019) zich tijdens de coronamaatregelen een laptop aanschaften. Bij huishoudens met een laag inkomen bedraagt de toename maar 4%.
Digitale diensten? Niet voor iedereen!
De Belgen maken met z’n allen meer gebruik van digitale diensten zoals e-banking, services rond gezondheid, e-commerce en digitale administratie. De toename van Itsme als authenticatiemiddel voor heel wat van die diensten illustreert die toename. Maar ook hier is een duidelijke kloof zichtbaar wanneer je wat dieper in de cijfers duikt en het verschil tussen personen met een hoog en een laag opleidingsniveau opmerkt: ongeveer 30% voor zowat alle diensten.
De Barometer Digitale Inclusie maakt ook duidelijk dat het stereotiepe beeld van jongeren van 16 tot 24 jaar als ‘digital natives’ niet helemaal correct is. Van de jongeren met een laag opleidingsniveau logt 22% enkel in op het internet via hun smartphone en 45% van hen heeft zwakke digitale vaardigheden. Die percentages bedragen respectievelijk amper 2% en 22% voor jongeren met een diploma hoger onderwijs.
Blijvende investering op lange termijn
KBS ziet de resultaten van deze nieuwe Barometer Digitale Inclusie als een benchmark die aantoont dat we er moeten over waken dat niemand achterblijft in de digitalisering van onze samenleving. ‘Ondanks de initiatieven die de voorbije twee jaar zijn genomen om de toegang tot het internet te verbeteren en de digitale vaardigheden te bevorderen, zijn we er als samenleving niet in geslaagd om de meest kwetsbare mensen digitaal te betrekken. Het is dus van wezenlijk belang om te blijven investeren in digitalisering voor iedereen en te waken over de toegankelijkheid van digitale diensten en eventuele alternatieven voor de meest kwetsbare groepen’, zo luidt de duidelijke conclusie van de Koning Boudewijnstichting.
Regionale verschillen merkbaar
- In Wallonië ligt de digitale kwetsbaarheid op 49%. Dat niveau ligt lager in Vlaanderen (46%) en in Brussel (39%). De percentages van personen met geringe vaardigheden nemen overal toe, maar wel vooral in Vlaanderen. De snelle ontwikkeling van de digitalisering gaat dus niet zomaar gepaard met een toename van vaardigheden van de internetgebruikers.
- Zowel voor internetgebruik als voor de toegang tot digitale dragers (bijvoorbeeld het bezit van een laptop) liggen de cijfers hoger in Vlaanderen (respectievelijk 94% en 71%) en in Brussel (93% en 70%) dan in het Waals Gewest (90% en 63%).
Het volledige rapport van de Barometer Digitale Inclusie 2022 is gratis beschikbaar op www.kbs-frb.be.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier