Elon Musk moet dringend kleur bekennen

Niet zo heel lang geleden was Elon Musk, de oprichter en CEO van Tesla, nog de golden boy van de autoindustrie – en volgens sommigen zelfs de redder van mensheid en planeet. De laatste tijd krijgt de ‘serieondernemer’ echter steeds meer kritiek over zich heen. Terecht of niet, de reactie van Musk zelf spreekt in ieder geval boekdelen.

Aan de vooravond van de vijftiende verjaardag werkt het in Palo Alto (Californië) gevestigde Tesla Inc. nog steeds niet op kruissnelheid, want de productiedoelstellingen voor het cruciale Model 3 – Tesla’s eerste elektrische wagen voor het grote publiek – blijken voortdurend te hoog gegrepen. Sterker nog, het bedrijf is er in al die jaren nog niet in geslaagd ook maar één dollar winst te maken. Grote baas Elon Musk wil u er echter van overtuigen dat die problemen zeker niet aan hem liggen: zelf zou hij immers nog nooit loon van zijn bedrijf hebben geëist, en hij ondertekende in januari van dit jaar nog een ambitieuze nieuwe deal volgens dewelke al zijn eventuele vergoedingen van Tesla’s toekomstige resultaten zullen afhangen. Hij zet dus ogenschijnlijk alles in op het welslagen van zijn onderneming.

Men zou trouwens de vergelijking kunnen maken met de Zweedse streaminggigant Spotify. Ook bij dat bedrijf moet de eerste winsteuro nog uit de kassa rollen, hetgeen sommigen er nochtans niet van weerhoudt CEO Daniel Ek de redder van de muziekindustrie te noemen. Met alleen de wil om ‘disruptief’ (gruwelijke term trouwens) te zijn, raakt men tegenwoordig blijkbaar al een heel eind.

Tesla heeft op het eerste zicht in ieder geval een behoorlijk idealistische agenda: de elektrische wagen leek midden jaren 2000 ten dode opgeschreven, maar de Amerikaanse autofabrikant heeft er eigenhandig voor gezorgd dat het groene vervoersmiddel weer hip werd. Dat is wel degelijk een belangrijke verdienste, maar de vraag is of Musk wel echt zo begaan is met het milieu. Immers, volgens een rapport van het IVL Swedish Environmental Research Institute komt bij de productie van één lithiumbatterij per kilowattuur gemiddeld al zo’n 150 tot 200 kilogram CO² in de atmosfeer terecht, en bovendien is Tesla’s volledig gerobotiseerde megafabriek een ware energievreter. Met SolarCity Corporation zet Musk dan wel tevens in op de productie van zonnepanelen, maar dat andere bedrijf van hem, SpaceX, springt veel minder bewust met energie om. Inderdaad, de lanceringen van de Falcon Heavy en recentelijk de Falcon 9 Block 5 hebben niet alleen een ferm gat gebrand in de zak van geldschieters, maar ook en vooral in de ozonlaag.

Toch blijven we Musk volgen, want hij heet een visionair te zijn – een man met een plan. Het dient natuurlijk gezegd dat de Zuid-Afrikaan niet aan zijn proefstuk toe is: reeds in 1999 slaagde hij erin zijn eerste bedrijfje Zip2 voor 307 miljoen dollar aan computergigant Compaq te verkopen, en met de website X.com lag hij mee aan de basis van het intussen enorm populaire betalingsplatform PayPal. Het is mede dankzij dergelijke deals dat Musk de 54^ste plaats op de Forbes-ranglijst van rijkste mensen ter wereld heeft weten veroveren. Dat de man een neus voor zaken heeft, is dus een understatement.

Maar wil dat zeggen dat hij altijd gelijk heeft? Tijdens de Amerikaanse verkiezingsrace van 2016 grepen ook de Trump-supporters steevast de eerdere professionele successen van ‘The Donald’ aan als rechtvaardiging voor ‘s mans steeds irrationeler gedrag, en bij Musk kan men stilaan een gelijkaardige trend ontwaren. In een misplaatste aprilgrap kondigde de Tesla-baas bijvoorbeeld het failliet van zijn bedrijf aan, en dat terwijl kredietbeoordelaar Moody’s de kredietwaardigheid van de autobouwer nota bene net had verlaagd en de aandelenkoers maar liefst 22% gezakt was. De volgende dag, op 2 april 2018, zou het aandeel een forse duik nemen tot op het laagste punt in bijna een jaar…

Kunnen we intussen niet concluderen dat Musk enigszins overmoedig is geworden? In een tweet van 13 april heeft hij alvast zelf toegegeven dat de doorgedreven automatisering in zijn Californische megafabriek een fout was die mee aan de basis lag van de huidige productieproblemen. Musk suggereerde tevens dat het belang van mensenwerk onderschat wordt, maar bepaalde media repliceerden onmiddellijk dat het juist Musk was die zich schuldig had gemaakt aan zelfoverschatting. Het is bovendien wel erg ironisch dat Tesla vervolgens nog geen twee maanden later aankondigde maar liefst 9 procent van zijn werknemers te zullen ontslaan.

En dan zijn er nog de dodelijke slachtoffers van Tesla’s Autopilot-programma. De zelfrijdende wagen zit natuurlijk nog in een testfase en niemand betwijfelt dat technologie kan helpen bij het voorkomen van ongevallen, maar de hamvraag is wie de zwarte piet toegeschoven krijgt indien het toch nog misgaat. Tesla lijkt voorlopig alvast elke verantwoordelijkheid af te wijzen en benadrukte telkens dat de chauffeur voortdurend klaar moet staan om in te grijpen. Als zogezegd ‘onfeilbare’ software de grenzen echter blijft verleggen en de mens steeds achter de feiten moet aanlopen, dan verandert hij uiteraard in een makkelijke zondebok. Is dat waar Musk naartoe wil?

Zelf heeft de charismatische miljardair in ieder geval niet veel te vrezen, want hij staat voor sommigen blijkbaar nog steeds te boek als een soort halfgod. Dat CEO’s uit de technologiesector de nieuwe popsterren zijn, is natuurlijk al lang geen nieuws meer. Maar Musks fans gaan wel erg ver: zijn leger aan (voornamelijk blanke en mannelijke) bewonderaars, bijgenaamd de MuskBros, zou volgens recente berichtgeving graag bedreigingen uiten tegen eenieder die Elon De Eerste door het slijk tracht te halen. Op 25 mei werd de Amerikaanse Erin Biba, die zich op Twitter kritisch had uitgelaten over Musk, bijvoorbeeld het mikpunt van ontelbare internetcommentatoren met een voorliefde voor vrouwonvriendelijke verwensingen. En Mika McKinnon, journaliste voor onder andere Gizmodo, stelt dan weer dat ze Musk niet meer in haar tweets durft te “taggen” uit vrees voor verbaal geweld. U kan die aanklachten overroepen vinden, en Musk mag zich achteraf dan wel gedistantieerd hebben van dergelijk online pestgedrag – al dan niet om zijn eigen intellectuele en morele superioriteit te herbevestigen. Maar als iemands aanhang vooral uit internet trolls bestaat, dan zegt dat toch ook iets over hemzelf.

Tegelijkertijd grijpt Musk de veelvuldige (en vaak terechte) kritiek nu ook steeds vaker aan om de integriteit van de pers aan de kaak te stellen – alsof men alle media over dezelfde kam kan scheren. Bepaalde aandachtige observatoren wezen hem er meteen fijntjes op dat die strategie reeds geperfectioneerd was door een andere manipulatieve machtswellusteling die luistert naar de naam Donald J. Trump, waarop Musk zonder schaamte het autoriteitsargument inriep: hij is toch verkozen, niet? Dat de Tesla-baas vervolgens voorstelde om een ratingsysteem voor journalisten in het leven te roepen onder de titel “Pravda” – het Russische woord voor “waarheid” en tevens de naam van de vroegere officiële Sovjet-krant – boezemt al evenmin vertrouwen in.

Niet dat zo’n website per se een slecht idee is; daar gaat het helemaal niet om. Wat veel meer zorgen baart, is de vaststelling dat de bedenker ervan blijkbaar steeds minder tegenspraak duldt. Of vormt de recente mediastorm misschien slechts een sluw maneuver om de aandacht af te leiden van een meer prangende vraag: kan Tesla de veelvuldige problemen eindelijk het hoofd bieden? Wat er ook van zij, Musk moet dringend tot inkeer komen en kleur bekennen. Anders dreigt hij in ijl tempo een karikatuur van zijn vroegere zelf te worden.