Foute informatie op sociale media lijkt met elke nieuwe verkiezing meer druk te zetten op de gang van zaken. De EU zet enkele lijnen uit om mediamanipulatie tegen te gaan.
Pogingen van verschillende naties om verkiezingen in andere landen naar hun hand te zetten, of onrust te stoken, zijn voor alle duidelijkheid niet nieuw. Wat wel nieuw lijkt, is de schaal en de snelheid waarmee dat gebeurt. Eind vorig jaar nam het Hooggerechtshof in Roemenië de (controversiële) beslissing om de uitslag van de presidentsverkiezingen te schrappen. Die zou te hard hebben geleden onder Russische inmenging. Călin Georgescu, een pro-Russische onafhankelijke kandidaat, kwam verrassend als overwinnaar uit de bus nadat hij tijdens de campagne alomtegenwoordig was op onder meer TikTok. In mei van dit jaar moeten de Roemenen opnieuw naar de stembus, en de vraag is nu of die uitslag anders zal verlopen.
Ook voor de Duitse verkiezingen, die over twee weken plaatsvinden, kijkt men met argusogen naar mogelijke inmenging van buitenaf. Elon Musk, manusje-van-alles voor Amerikaans president Trump, maar ook eigenaar van X/Twitter, heeft zich al grote fan getoond van de Duitse extreemrechtse partij AfD. Het zou dus niet ondenkbaar zijn dat hij die partij voor zou trekken op zijn platform.
DSA
De vraag die men zich momenteel in de gangen van het Europees Parlement lijkt te stellen is vooral hoe men dit soort situaties in de toekomst kan vermijden. ‘We hebben verschillende tools die we daarvoor kunnen inzetten, zoals de Digital Services Act (DSA),’ zegt Christel Schaldemose, vice-president van het Europees Parlement tijdens een briefing aan journalisten: ‘Ik zit ook in het comité voor Democracy Shield, dat daar werk rond levert.’ Die Democracy Shield werd in december vorig jaar in het leven geroepen en moet desinformatie door krachten van buiten de EU tegengaan. Het comité kijkt daarvoor onder meer naar het opvoeren van mediageletterdheid bij de bevolking, maar ook naar fact checkers en, welja, het uitvoeren van de DSA.
Die DSA, die vorig jaar in voege ging, vraagt grote techbedrijven onder meer om hun platformen actiever te beheren. ‘Ik ben trots op wat we met de DSA hebben gedaan,’ zegt Schaldemose, ‘omdat de richtlijn platformen verantwoordelijk maakt voor de impact van hun content. Ze moeten actie ondernemen als er een systemisch risico is tegen de democratie. We zeggen hen niet wat ze moeten doen, maar ze moeten wel dat risico verminderen.’
Wat verandert er met de Digital Services Act?
De richtlijn ging bijna een jaar geleden in, maar voor sommige platformen lijkt het nog even wachten op de eerste grote gevolgen. ‘Voor grote platformen zoals TikTok of X moet de Europese Commissie ingrijpen. Dat is een lang proces, omdat ze die sociale media ook telkens de kans geven om te reageren en eventueel aanpassingen te maken. Als blijkt dat de DSA niet genoeg is, moeten we open staan om te kijken of we meer moeten doen, of om het anders te doen.’
FIMI
De Finse Europarlementariër Mika Aaltola pleit alvast om sterker op te treden tegen actoren en specifieke technieken tegen te gaan die door hen worden gebruikt. ‘De bredere infrastructuur van de EU en de democratie wordt aangevallen’, zegt hij. ‘We zien hybride aanvallen, waarbij desinformatie en cyberaanvallen worden gebruikt, maar ook het oversnijden van kabels in de Baltische Zee. We moeten kijken naar specifieke actoren, zoals Rusland, Iran, of China, en naar welke tools ze gebruiken. We kunnen daaruit leren. Als we weten hoe ze het doen, kunnen we ze beter tegengaan.’
En dan is er nog FIMI, wat staat voor Foreign Information Manipulation and Interference. ‘We moeten in de eerste plaats definiëren waar we tegen vechten’, zegt Aude Maio-Coliche, die als Director of Strategic Communication verantwoordelijk is voor FIMI. ‘Het gaat hier niet gewoon om desinformatie, maar om een manipulatie van gegevens met het specifieke doel om vertrouwen te vernietigen.’
De EU is ondertussen een tiental jaren bezig met het bouwen van tools om die ‘FIMI’ te bekampen. Het gaat dan onder meer om een (intern) mechanisme om landen te laten weten wanneer er manipulatie wordt ontdekt. Denk dan bijvoorbeeld aan botnetwerken. Daarnaast is er ook een database (EUvsDisinfo.eu) die Snopes-gewijs voorbeelden van desinformatie verzamelt en ontkracht. Het gaat dan om verhalen als ‘De meerderheid van de pasgeborenen in Brussel is moslim’, die hun oorsprong vinden in (vaak) Russische milieus maar soms ook breder worden verspreid op sociale media.
De verschillende organisaties binnen de EU zijn zich dus bewust van het probleem en, moest je je dat afvragen, er wordt aan gewerkt. Het eigenlijke uitvoeren en eventueel beboeten of verbieden gebeurt daarbij door de Europese Commissie, een orgaan dat al redelijk de handen vol heeft. Voor de Duitse verkiezingen, over twee weken, worden alvast geen nieuwe acties opgestart.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier