Grote vraagtekens bij nieuw stemsysteem

Dat er volgend jaar bij de gemeenteraadsverkiezingen met een nieuw elektronisch stemsysteem zal gewerkt worden, lijkt zeer twijfelachtig. Het consortium Smartmatic-Steria, dat eind vorig jaar de tender won om een werkend prototype van dat nieuwe elektronisch stemsysteem te leveren, is daar nog altijd niet in geslaagd. De bedrijven lopen door die vertraging nu al tegen een monsterboete aan. Bovendien hebben andere spelers bloed geroken.

Dat er volgend jaar bij de gemeenteraadsverkiezingen met een nieuw elektronisch stemsysteem zal gewerkt worden, lijkt zeer twijfelachtig. Het consortium Smartmatic-Steria, dat eind vorig jaar de tender won om een werkend prototype van dat nieuwe elektronisch stemsysteem te leveren, is daar nog altijd niet in geslaagd. De bedrijven lopen door die vertraging nu al tegen een monsterboete aan. Bovendien hebben andere spelers bloed geroken.

Even een stapje terug: in december wist Data News te achterhalen dat het consortium Smartmatic-Steria de aanbesteding – goed voor zo’n 26,8 miljoen euro, aldus de officiële bekendmaking van de gunning – in de wacht sleepte om het prototype nieuwe elektronische stemsysteem te leveren. De andere kandidaten, het Nederlandse Nedap en IBM België, vielen uit de boot.

Het prototype dat het Venezolaanse Smartmatic en het Franse Steria uitwerken, moet gebaseerd zijn op de aanbevelingen van de studie van ‘s lands grote universiteiten: een ‘hybride’ systeem, zijnde een elektronische stem die ook op papier te controleren valt.

Die leveranciers werden overigens gekozen voor het federale, het Vlaamse en het Brusselse niveau. In Wallonië opteerde men ervoor om een eigen procedure op te starten, om nadien te besluiten dat een nieuw systeem voorlopig te duur zou zijn, waardoor men daar (voorlopig) zal terugkeren naar pen en papier. Per kanton zou wel nog beslist kunnen worden om alsnog met stemcomputers te werken. Niettemin waren ze in Wallonië het meest gecharmeerd door een systeem met een ‘voting pen’, dat ze dan ook zouden proberen aan te raden aan hun Vlaamse collega’s voor de regionale verkiezingen van 2014.

Nu, hoewel de winnaar van het contract al in december bekend was, werd de opdracht pas definitief in februari aan Smartmatic-Steria gegund. In het bestek kreeg het consortium 2 maanden voor de ontwikkeling van het prototype. Dat betekende dat het stemsysteem in april 2011 klaar moest zijn. Maar eind april zuchtte Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Geert Bourgeois in het Vlaamse parlement dat het prototype nog steeds niet klaar was omdat Smartmatic vertraging had opgelopen.

Powerpoints Nu zijn we bijna midden september – meer dan 8 maanden na de officiële gunning – en een prototype is er nog steeds niet, zo wordt ons bevestigd bij het kabinet Bourgeois en bij Binnenlandse Zaken. Bij het Brusselse Gewest trekt men eens de wenkbrauwen op als we naar het elektronische stemsysteem vragen. “Een prototype? Wij hebben voorlopig enkel powerpoints gezien.” Erwin Hertens, adviseur-generaal van de algemene directie instellingen en bevolking van de FOD Binnenlandse Zaken, vertelt ons: “Het prototype zit in de laatste fase van ontwikkeling. We zijn nu continu aan het testen en evalueren. Het zal normaliter eind oktober klaar zijn.”

De vertraging doet ook het consortium pijn. In het bestek staat een boeteclausule van 20.000 euro per dag bij vertraging, tot een maximum van 1 miljoen euro. Elke mogelijke rekensom die we maakten – met weglating van weekends, vakantiedagen – wijst erop dat Smartmatic en co vandaag al aan die maximumboete van 1 miljoen euro zitten.

“Mij wordt gezegd het prototype nog op tijd zal zijn om het systeem volgend jaar te kunnen gebruiken”, vertelt ons Peter Buysrogge, woordvoerder van Bourgeois. Theoretisch heeft hij gelijk: Smartmatic zei zelf 6 maanden nodig te hebben voor een volledige uitrol. Dan zou dat met een oplevering van het prototype tegen eind oktober nog moeten lukken.

Alleen spreekt de praktijk de theorie in dergelijke grote it-projecten vaak tegen. Want niet alleen moet het systeem geëvalueerd worden, het moet ook slagen in een levensecht verkiezingsexperiment (dat dus ook nog moet plaatsvinden). Vervolgens moet het systeem nog gecertificeerd worden door een erkend controleorganisme, in dit geval PriceWaterhouseCoopers. Ook de definitieve gunning van een volledige uitrol moet dan nog gebeuren. Voor dat alles heeft de overheid als ultieme deadline midden december.

En als het niet lukt? Op die manier lijkt de timing wel erg krap. Al wordt de vraag ‘en als het niet lukt’ afgeketst door Erwin Hertens. “We gaan ervan uit dat het lukt, anders waren we al lang mee gestopt. Die vraag is dus niet aan de orde. We lopen niet vooruit op de evaluatie. Op basis van het beeld dat de evaluatie geeft zal er op dat moment overlegd worden welke verdere stappen ondernomen worden.” Bourgeois schetste in april twee alternatieve opties: nog maar eens terugkeren naar de oude stemcomputers, gecombineerd met papieren stemmen, of puur stemmen met potlood en papier, zoals in Wallonië zal gebeuren.

Of is er toch nog een derde optie? Net als we aan dit verhaal werken, valt er een uitnodiging van IBM België, Zetes en Arco in de bus voor de voorstelling van – jawel – een nieuw stemsysteem. Het gaat naar verluidt over een volledig in België ontwikkeld stemsysteem met een ‘voting pen’, het concept waar men in Wallonië zo enthousiast over was. De vraag is daar vooral: waarom zou je nog een nieuw stemsysteem voorstellen als de grootste tender op dat vlak eigenlijk al naar Smartmatic-Steria zal gaan? Of anticiperen IBM en co alsnog op een mislukking?

Zowel Smartmatic als Steria reageerden voorlopig niet op onze vragen.