Inlichtingendiensten willen meer bevoegdheden, maar ‘Big Brother’ is steeds minder welkom

‘Steeds meer mensen zien in dat de ‘sleepnet’-aanpak van de door de inlichtingendiensten gewenste massasurveillance averechts werkt’, schrijft Eddy Willems. Ook de ‘gewone man’ ziet dat het geen zin heeft om alle data te willen verzamelen, al zouden inlichtingendiensten dat graag anders zien.

De recente terroristische aanslagen in Brussel, Parijs, Ankara, Beiroet, San Bernadino en alle andere plaatsen die ons minder goed zijn bijgebleven, zijn hartverscheurend en ijzingwekkend. Enge, fanatieke extremisten, die zichzelf moslims noemen, geloven een heldendaad te verrichten wanneer zij zoveel mogelijk ‘ongelovigen’ ombrengen. Als zij daarmee zelf het leven laten, wacht hen een 72-tal schone maagden in het paradijs, zo veronderstellen zij. Dat zij in hun fanatisme (en hun verlangen?) compleet onschuldige burgers doden, die persoonlijk niets te maken hebben met bombardementen op IS-doelen, lijkt een voordeel. Daarmee zit de schrik er namelijk bij miljoenen mensen in de Westerse wereld direct goed in. Iedereen die ooit wel eens op een terras zit, naar een voetbalwedstrijd gaat, bij een restaurant eet, een concert bezoekt of een vliegreis maakt, is een potentieel doelwit. En dat zijn we nagenoeg allemaal.

De afgelopen jaren wordt er na dergelijke aanslagen onmiddellijk gedacht aan meer capaciteit bij inlichtingendiensten. Veelal wordt geopperd dat er meer bevoegdheden moeten worden gegeven aan deze diensten. Hierbij denkt men dan meestal direct aan online inlichtingen. Zo kunnen in België tegenwoordig stiekem pc’s en smartphones worden doorzocht door het Belgische gerecht. Ook encryptie is ter discussie gesteld. In Groot Brittannië maakte Premier David Cameron zich begin 2015 hard voor een totaalverbod op geëncrypteerde communicatie. De directeur van de Amerikaanse recherchedienst FBI, James Comey pleitte in juli van 2015 voor een verplichte achterdeur in Amerikaanse encryptiesoftware.

Het betreft een gevoelig debat waarbij de voorvechters van de privacy zich fel keren tegen het verbieden of verzwakken van encryptie en het inperken van de privacy. Degenen die verantwoordelijk zijn voor de veiligheid in hun land willen eenvoudigweg altijd alle informatie kunnen bekijken wanneer zij dat nodig achten. Het is niet vreemd dat na een vreselijke terroristische aanslag het algemene sentiment verschuift richting pro-surveillance. Zo weten ook de kopstukken van de inlichtingendiensten. Nadat de wetgevers in Washington hun positie hadden bepaald en besloten sterke encryptie niet te verbieden, noch de aanwezigheid van achterdeuren verplicht te stellen, liet Robert Litt, een jurist van de National Intelligence, zich in een later uitgelekte e-mail ontvallen: “Het tij zou wel eens kunnen keren in het geval van een terroristische aanslag of een criminele daad waar sterke encryptie kan worden aangewezen als hinderende factor voor de rechtshandhavers”.

En inderdaad, nog geen 24 uur na de aanslagen in Parijs, toen er nog nauwelijks iets bekend was over wie de mogelijke daders waren, waar die woonden, en hoe zij de aanslagen hadden gepland, dook het argument al op in de CBS nieuwsshow Face The Nation. Michael Morell, voormalig gedeputeerd directeur van de Amerikaanse intelligentiedienst CIA, zei daar: “Ik denk dat we nog een debat over encryptie en privacy gaan hebben [na het debat van de zomer van 2015]. Het zal zich baseren op wat er in Parijs is gebeurd.”

Een ander voorbeeld van deze discussie is de zaak tussen de FBI en Apple, na de aanslag in San Bernardino. De FBI vermoedde dat op de iPhone van één van de schutters informatie stond over mogelijke toekomstige aanslagen. Apple vertikte het echter, ook na een bindende uitspraak van de rechter, om de iPhone voor de FBI te hacken.

Wat daarna gebeurde was, naar mijn mening, zeer opmerkelijk. Een meerderheid van de Amerikaanse burgers en grote technologiebedrijven schaarde zich achter Apple. Waar ik na de aanslag in Parijs nog dacht dat het belang van privacy het voor eens en voor altijd zou gaan verliezen van het belang van gepercipieerde veiligheid, blijkt nu de publieke opinie te zijn gekanteld.

Steeds meer mensen zien in dat de ‘sleepnet’-aanpak van de door de inlichtingendiensten gewenste massasurveillance averechts werkt. Als je alle digitale conversaties ter wereld wilt gaan verzamelen en analyseren, heb je miljoenen analisten of feilloze selectiesoftware nodig. En dat is een utopie. Dus wat resteert, is een enorme hooiberg aan informatie, waar de speld van de terrorist in verloren gaat. Dit is in het kort het voornaamste argument dat de Nederlandse stichting Privacy Barometer, overigens veel eloquenter, heeft ingebracht tegen het wetsvoorstel voor de uitgebreidere (massa)surveillance.

Ook een verbod op encryptie lijkt impopulair bij de gemiddelde burger. Techrepublic.com kopte (zeker niet als enige of als eerste) ‘Encryptie: je kunt de geest niet terug in de fles krijgen.’ De technologie bestaat. Dat is niet ongedaan te maken. Als die in, bijvoorbeeld, de VS verboden wordt, kunnen terroristen nog steeds encryptiesoftware van Europese of Israëlische makelij gebruiken. En zelfs al zouden álle landen ter wereld encryptie verbieden, zal dat een terrorist niet tegenhouden om illegaal aan encryptie te komen, of, als hij een beetje wiskundig onderlegd is, zelf encryptiesoftware te maken.

Ik geloof dat niemand een illusie koestert over terroristen die zich aan de wet gaan houden zodra die encryptie verbiedt. Wie zich wel iets dienen aan te trekken van die wet zijn de webwinkels, banken, ziekenhuizen en ondernemingen die encryptie nodig hebben om hun taken te verrichten en om persoonsgegevens te beschermen. Naast ‘de gewone man’ is er nog een ander slachtoffer van dit soort maatregelen: oppositieleden, journalisten en homoseksuelen zullen hun leven in bepaalde regimes niet meer zeker zijn als er geen encryptie en privacy meer is. Privacy is één van de hoekstenen van onze democratie en vrijheid. In de woorden van Benjamin Franklin: Those who would give up essential Liberty, to purchase a little temporary Safety, deserve neither Liberty nor Safety. Het is al een oud citaat, maar wat mij betreft is het nog nooit eerder zó waar geweest als nu.