‘Nee’ bestaat voor techbedrijven niet meer

‘Nee betekent nee.’ Het is een van die statements die we mensen in de sociale omgang al jaren proberen aan te leren, met wisselend succes. Maar waar we in relaties en op het werk steeds vaker de boodschap krijgen dat we ‘nee’ moeten durven zeggen en aanvaarden, werkt dat in de digitale wereld niet zo.

Wanneer heb jij voor het laatst nog eens de optie gehad om nee te zeggen tegen een computer? ‘Windows wil een volledig nieuw besturingssysteem installeren’. Dan kan je kiezen tussen ‘nu’ en ‘later’. Heeft een app de voorwaarden aangepast, dan is het een kwestie van die aanvaarden of geen app meer gebruiken en al je werk en contacten achterwege laten. ‘Wilt u cookies toelaten?’: vijf dark pattern- schermen om alles uit te vinken, en over een maand proberen we het nog eens.  

Als gebruiker van digitale diensten mag je bijna nergens nog iets gewoon weigeren. Er zijn dan wel knopjes die ostentatief je mening vragen (‘Wij vinden je privacy heel belangrijk’), maar in de praktijk word je genudged en gestuurd tot je het ‘juiste’ antwoord geeft. ‘Nee’ betekent in het beste geval ‘we proberen later nog eens’.

Het idee dat de consument als een klein kind moet worden bijgestuurd, lijkt het voorlopige eindpunt van een evolutie naar ‘minder frictie’. Zowat elke tech start-up vermeldde de voorbije tien jaar wel ergens het woord ‘frictionless’ in zijn pitch. Koelkasten die melk bijbestellen wanneer die op is, automatische voederbakken voor huisdieren, ‘mensen zoals jij kochten ook’, in één klik betalen, aan je deur geleverd. Handig. Maar ergens is ‘je hoeft er zelf niet aan te denken’ veranderd in ‘je hoeft zelf niet te denken’.

Frictionless

Het moet zijn dat het techbedrijven geen windeieren legt. Alle EU-regels over ‘informed consent’ ten spijt, blijven ze proberen om ons frictieloos dingen voor te schotelen die we niet zelf kiezen. Elke site die het kan, probeert ondertussen TikTok te worden en een eindeloze algoritmische feed op zijn gebruikers af te vuren. Elke andere site wil ChatGPT achterna: makkelijk en snel antwoorden op een presenteerblaadje. Gebruikers hoeven niet zelf de bron te raadplegen of de waarheid te checken, dat zorgt toch maar voor frictie.

Algoritmisch gegenereerde content is dan ook overal. En ik moet toegeven: het werkt. Het is iets te makkelijk om telkens opnieuw naar de volgende Short of TikTok of wat-dan-ook te swipen en ineens te merken dat je twee uur voor pampus hebt gelegen, en je hoofd nu permanent de nieuwe Miley Cyrus draait nadat het nummer twintig keer voorbijkwam. Het is het moderne equivalent van hersenloos van zender naar zender zappen, maar dan met minder Friends-afleveringen en meer ongevraagde Joe Rogan.

Engagement

Maar ook: algoritmes zijn maar zo goed als techbedrijven willen dat ze zijn. Ze zijn vaag gebaseerd op wat je leuk vindt, maar toch vooral op wat ‘engagement’ aanmoedigt. Ik krijg alvast iets te vaak het soort video’s voor mijn neus waarvan een techgigant als YouTube, met bijna tien jaar van mijn kijkgeschiedenis in zijn database, zou moeten weten dat ik het niks vind. ‘Je moet het algoritme beter trainen’, krijg je dan als gebruiker te horen. Sneller wegklikken, dingen blokkeren. En toch, bij elke klik op ‘ik wil dit niet zien’ weet je dat Google het later toch nog eens met een virale haatvideo gaat proberen.  ‘Uw mening is belangrijk voor ons’, maar nu ook weer niet zo erg.

Enkele weken geleden kwamen er nieuwsberichten dat Twitter-baas Elon Musk zijn dienst had laten aanpassen zodat meer gebruikers zijn tweets zouden zien in de algoritmische ‘Voor jou’-tijdlijn. Wie hem had geblokkeerd, kreeg zijn nietszeggende tweets toch door de strot geramd, want als een keizer 44 miljard neertelt voor nieuwe kleren, dan moet en zal iedereen ze zien. We kunnen dan lacherig doen over het bijzonder fragiele ego van ’s werelds rijkste man, het toont wel aan hoe hij en nogal wat techbedrijven over gebruikers denken.

Zand in de wielen

Wat doe je daarmee? Het kan zijn dat je die suggesties net leuk vindt en graag aan het handje loopt. Klassieke fansite en Hugo Award-winnaar Archive of Our Own zou ondertussen klachten krijgen omdat het net géén algoritme heeft. Gebruikers moeten (als beesten!) tussen de tien miljoen werken op zoek gaan naar de genres en personages die hen interesseren. Het filtersysteem van de site is legendarisch, maar niet automatisch.

Ikzelf heb iets te veel sci-fi gezien om de evolutie naar minder denken en meer volgen leuk te vinden. Wanneer ‘nee’ niet meer bestaat, is de enige echte keuze die je als consument nog hebt: uitloggen. Voor de meesten van ons is dat sociaal, commercieel, praktisch, niet echt mogelijk. Het stemt dan ook tot hoop dat er initiatieven zijn als Solid, of plug-ins en browsers die je toelaten om wel nee te zeggen tegen tracking. Een suggestie? Probeer eens wat vaker zelf te denken, en zelf te kiezen. Klik weg van de auto-feed. Zo erg is frictie niet. Een beetje zand tussen de tenen houdt je wakker. In deze tijden is het zelfs een vorm van rebellie.