‘U heeft een andere politieke opvatting? Hoed u voor de overheid’

Het Amerikaans ministerie van Justitie vroeg deze week bij een webhoster de bezoekers van een politiek-activistische website op. Kan zoiets ook in België gebeuren? Hostingexpert David Geens en ICT-jurist Matthias Dobbelaere-Welvaert schetsen waarom ook u bezorgd mag zijn.

Eerder deze week waaide het nieuws over uit de VS dat het Ministerie van Justitie een dataverzoek deed aan een Amerikaanse hoster, DreamHost. Op zich niks abnormaal, dataverzoeken gebeuren elke dag. Zorgwekkend was echter dat het hier niet ging om een website die illegale wapens, drugs of ander leuks aan de man wil brengen, maar wel om een politiek activistische website, namelijk disruptj20.org.

1984

Het nieuwsfeit kreeg niet de aandacht die het verdiende. Of dat nu aan de vakantieperiode lag, dan wel het ver van mijn bed show-gehalte, laten we hier in het midden. Nochtans is het een angstaanjagend idee. Een overheid die via de geijkte juridische kanalen opvraagt wie de eigenaar is van een domein (en bijhorende hosting) is een nog te rechtvaardigen stap. Dat een overheid ook nog eens wil weten wie precies allemaal een website heeft bezocht, is echter meer dan disproportioneel en tipt aan Orwell’s fictie in 1984.

Een hoster heeft enorm veel informatie die voor vele partijen erg waardevol kan zijn. Diegene die een webserver beheert, heeft immers toegang tot alle logbestanden op die server waarin alle IP’s worden bijgehouden van alle bezoekers, maar ook tot in het kleinste detail wat ze bekeken hebben, en eventueel ook reacties die men achterlaat.

Waarom privacy-waarborgen geen overbodige luxe zijn

Dataretentie is geen nieuw begrip. De Europese wetgeving is ondertussen al enkele jaren oud, en werd voor verschillende nationale rechtbanken hard aangevochten, wegens de discrepantie tussen de juridische noodzaak en de algemene datacollectie van burgers. Kort gezegd, verplicht de dataretentiewetgeving hosters om communicatie te loggen, zonder daarbij ook de inhoud van de communicatie zelf op te slaan. Dat betekent dat de hoster perfect weet wie met wie communiceert, maar niet de inhoud ervan. Wetenschappelijk onderzoek heeft echter aangetoond dat het netwerk van de communicerende partijen (wie kent wie in welke kring en context) zeer veel informatie prijsgeeft, en de exacte inhoudelijke boodschap zo meer dan eens irrelevant wordt.

Dit is natuurlijk het juridische scenario. In werkelijkheid beschikken hosters en ISP’s soms over veel meer informatie, dit vaak om technische redenen. Die informatie wordt dan niet gevat door de dataretentiewetgeving, maar wellicht door de privacywetgeving omdat ze bijna altijd persoonsgegevens zal bevatten. Die privacywetgeving – nu al erg streng in België – wordt ook nog eens vernieuwd in mei 2018 (de befaamde en beruchte GDPR, ten onrechte) zodat ook daar bijkomende waarborgen ingebouwd zullen worden voor burgers en consumenten. Dat deze waarborgen geen overbodige luxe zijn, wordt nog maar eens duidelijk wanneer de honger naar data en informatie bij een overheid onverzadigbaar is.

Hosters staan tussen twee vuren

Hosters zijn ook vragende partij voor duidelijkheid, transparantie en naleving van de verschillende wetten. Vaak bevinden zij zich tussen hamer en aambeeld als er voor de rechtbanken geschillen worden uitgevochten. Technische beheerders zijn immers tot veel in staat, maar het is niet omdat het mogelijk is, dat het ook mag gebeuren.

Het zwaard van Damocles bengelt steeds boven het hoofd van de hoster. Wat als de benadeelde tegenpartij een claim indient tegen de hoster voor inbreuk op zijn privacy of een klacht wegens onrechtmatig overhandigen van (bedrijfs)informatie?

Ook om economische en politieke redenen zou dit speelveld beter afgebakend moeten worden. Nu belet niets het een concurrent of iemand die het simpelweg niet eens is met de gepubliceerde stukken om een cease & desist te sturen naar de hoster (bijvoorbeeld onder de voorwendselen van het auteursrecht). Als de hoster de geviseerde website niet meteen offline haalt, hangt hem een schadeclaim van de eiser boven het hoofd. Doet hij het wel, dan pleegt hij sowieso contractbreuk met zijn klant en staat hij bloot aan schadeclaims van die kant.

Alsmaar meer hosters dekken zich daar tegen in, vaak via specifieke contracten die uiteraard enkel een verbintenis met hun klant (en in dit voorbeeld dus de verweerder) zijn. In de meeste hostingcontracten staat dat een hoster naar eigen inzicht het recht heeft om bij juridische geschillen de hosting op te schorten. Kortom, de klager haalt meestal zijn slag thuis, zeker als die met groots klinkende advocatenkantoren kan schermen op het briefhoofd.

Waakzaam blijven

De Federale politie beschikt inmiddels over voldoende getrainde specialisten, maar rechtbanken blijven nog ver achter. Wat dacht u over de zaak waarin een hoster bij bevel (en onder dreiging van een dwangsom) werd bevolen volledige servers te hacken, en dit slechts omdat de verdachte enkele kleine diensten afnam van de hoster. Of die keer dat een onderzoeksrechter het een goed idee vond de stroom van een hele serverkast af te zetten, zodat niet enkel een welbepaalde server met illegale films offline ging, maar ook tientallen andere onschuldige klanten?

Het internet dient een vrijhaven te blijven, waar vrijheid van meningsuiting één van de belangrijkste prioriteiten dient te blijven. We dienen allen waakzaam te blijven voor bemoeizuchtige overheden die hun boekje te buiten gaan, en evengoed voor rechtspraak in dit domein waarin enkel grote bedrijven en de meest gegoeden hun slag eenvoudig thuishalen. Hosters spelen een essentiële rol in het verlenen van de toegang tot vrije informatie en kennis. Het is wachten tot ook onze Belgische overheid te informatiehongerig wordt. We kunnen enkel hopen dat tegen dan de nodige juridische, ethische en praktische waarborgen klaarliggen.