‘U wordt bespioneerd en het is uw eigen schuld’

We stellen ons te weinig vragen bij de verregaande verzameling en verwerking van onze gegevens, waarschuwt Lise Devloo. “Als we als burgers en beleidsmakers niet ingrijpen, riskeren we in een maatschappij terecht te komen waarin elke handeling aangewend wordt om ons te manipuleren tot een bepaald gedrag.”

Niemand wordt graag op de vingers gekeken, en al zeker niet wanneer hij of zij eens geniet van een avondje alleen thuis voor de televisie, of al surfend op het wereldwijde web.

Bovenstaande stelling is er eentje waar zo goed als iedereen het wel mee eens is. Toch laten we ons graag ‘bespioneren’ op allerhande manieren, en we kiezen er vaak zelf voor.

Afgelopen week stond in de New York Times te lezen hoe SmartTVs de gegevens van de kijkers verzamelen, om zo de mogelijkheid te bieden gepersonaliseerde reclame op tv te tonen op basis van het kijkgedrag. Eigenlijk komt dit erop neer dat iemand naast u in de zetel zit en alles opschrijft wat u doet: wat bekijkt u? Hoe lang? Zapt u weg tijdens een bepaald programma of tijdens de reclame?…

Iedereen die al eens heeft stilgestaan bij zijn/haar digitale mediaconsumptie weet dat deze verregaande gegevensverzameling vandaag de dag eerder common practice is, en geen verrassing. De verrassing is eerder: waarom laten we dit als consument allemaal toe?

Het antwoord op deze vraag is tweeledig.

We zijn ons niet bewust van de gevaren.

Niet enkel is de constante monitoring van ons gedrag via allerlei media een griezelige vaststelling, ze is ook niet onschuldig. De monitoring dient voor het leveren van voorstellen, zoekresultaten en reclame op basis van ons eerder gedrag. Wanneer we echter steeds weer enkel en alleen in aanraking komen met onze eigen interesses en steeds terug in onze eigen (bevooroordeelde) omgeving blijven geduwd worden, riskeren we ons minder bewust te zijn van wat zich afspeelt buiten onze eigen leefomgeving. Hierdoor sluiten we ongewild de ogen voor situaties die ons minder bekend zijn, en zullen we minder begrip en tolerantie opbrengen voor mensen in een andere omgeving. Het constante monitoren van menselijk gedrag via allerhande kanalen kan dus indirect leiden tot een vorm van segregatie in onze samenleving.

“We moeten niet doemdenken, reclame is toch van alle tijden?” zal u waarschijnlijk denken. Dat klopt. Reclame aangepast aan een bepaalde doelgroep is van alle tijden, het is zelfs logisch. Producenten mikken welbewust op een bepaalde doelgroep. Het gevaar van vandaag is echter dat we als consument geen vat meer hebben op wat nu specifiek op ons gericht is, en wat een toevallige passage op ons scherm is. Elke kleine gedraging via een digitaal kanaal kan opgevangen, geanalyseerd en aangewend worden om ons op een bepaalde manier te beïnvloeden zonder dat we dit beseffen.

We kunnen ons bewuster opstellen aan de hand van een eenvoudige vuistregel: als een apparaat aan een netwerk geconnecteerd is, dan kan het van buitenaf bestuurd worden, en kan het eveneens alle gegevens die het opvangt doorsturen naar een locatie die buiten uw controle ligt. Indien u niet wenst onderworpen te worden aan deze vormen van constante monitoring, leest u best eens de voorwaarden vooraleer u zich een ‘slim’ product aanschaft, al moet u dan ook nog hopen dat deze waarheidsgetrouw zijn opgesteld.

We laten dit zelf toe door onze onoplettendheid en misplaatste zorgeloosheid

Bedrijven (en niet te vergeten, ook de overheid) krijgen steeds meer vat op onze tolerantie voor verregaande monitoring. Met flitsende functionaliteiten en verkoopspraatjes (“het is persoonlijker”, “het is veiliger”, “het is makkelijker”) overtuigen ze ons van de noodzaak om onze data gewillig over te leveren. Hierdoor laten we toe dat deze praktijk de norm wordt. Na verloop van tijd zullen dus alle bedrijven deze praktijken hanteren, en zullen we niet anders meer kunnen dan toestemming geven voor het exuberante gebruik van onze gegevens.

Het argument dat de nieuwe privacwetgeving, waaronder de GDPR en de toekomstige ePrivacy verordening, ons meer beschermen, gaat niet op. In het beste geval zullen we meer zicht krijgen op gegevensverwerking en zullen we voor bepaalde zaken ook onze toestemming moeten geven. Helaas, tegen dat deze best practice effectief toegepast wordt, is het al lang te laat, omdat we in geval van weigering afgesloten worden van diensten waarvan we allemaal afhangen. Als schoolvoorbeeld gelden de algemene voorwaarden van sociale media: als we niet instemmen met deze voorwaarden worden we simpelweg afgesloten van hun diensten.

“Moeten we dan onder een steen gaan leven?” Neen, zeker niet. Technologie geeft ons prachtige mogelijkheden, zoals communicatie op afstand en het beschikbaar stellen van informatie. Ze is onmisbaar in ons dagelijks leven. Wel zou een duidelijker wetgevend kader (zoals een verbod op monitoring voor reclame- en politieke wervingsdoeleinden) al wat soelaas kunnen brengen.

Helaas past een dergelijk verbod niet in het business-plan van veel bedrijven, noch in dat van de overheid, en kunnen we enkel hopen dat bewustmaking van de consument leidt tot meer acceptabele handelspraktijken, en wie weet, de creatie van nieuwe verdienmodellen.

Als we als burgers en beleidsmakers niet ingrijpen, riskeren we in een maatschappij terecht te komen waarin elke handeling beoordeeld en aangewend wordt om ons te manipuleren tot een bepaald gedrag. Wanneer we onze persoonlijke vrijheid, die sterk afhankelijk is van onze privacy, opgeven in ruil voor de illusie van veiligheid, gemak en commerciële voordelen, hebben we dat grotendeels aan onszelf als samenleving te danken.