Nee, er is nog geen volwaardig alternatief voor de Amerikaanse dominantie van AI-chatbots. Vanuit Frankrijk probeert Mistral potten te breken, maar waar blijft die andere sterkhouder in Europa: Duitsland?
Naar het grote publiek toe lijkt het dan wel alsof Duitsland nog nergens staat in AI, maar schijn bedriegt. Duitsland staat zelfs bekend om zijn sterke academische prestaties in AI, met topinstituten die baanbrekend onderzoek verrichten. Toch lukt het het land voorlopig niet om zijn academische voorsprong ook om te zetten in een bloeiende AI-industrie. ‘Op academisch vlak zijn we in Duitsland meer dan goed bezig’, zegt Dr. Antonio Krüger, professor in mens-computerinteractie aan de Universiteit van Saarland én ook CEO van het Duitse Onderzoekscentrum voor AI (DFKI). Het land telt voldoende gerenommeerde instellingen die op het gebied van AI toonaangevend zijn, waaronder de Technische Universiteit München, het Max Planck Instituut en de 6 specifieke AI-onderzoeksinstituten, waar ook het DFKI deel van uitmaakt.
Waar blijven commerciële toepassingen?
En toch blijft een sterke AI-industrie uit. Dat zien we ook in de jaarlijkse lijst van de Top 100 AI-start-ups volgens het marktonderzoeksbureau CB Insights. Van de 100 geselecteerde AI-start-ups kwamen er alleen al 67 uit de VS, gevolgd door Groot-Brittannië (7) en Canada (5). Slechts 2 van de top-100 bedrijven waren afkomstig uit Duitsland. ‘Het blijft een uitdaging om onderzoeksresultaten effectief om te zetten in commerciële toepassingen, net als tijdens de eerste digitaliseringsgolf begin de jaren 2000’, informeert dr. Krüger.
Duitsland telt intussen wel al enkele succesvolle AI-bedrijven. Denk aan Black Forest Labs, dat geavanceerde deep learning-modellen voor media zoals afbeeldingen en video’s ontwikkelt, en Aleph Alpha, dat bedrijven en Europese overheden geavanceerde taalmodellen en AI-oplossingen aanbiedt. Een ander succesvol voorbeeld is Teuken-7B, een AI-model dat wordt gebruikt om complexe taalkundige problemen op te lossen en de efficiëntie in verschillende industrieën te verbeteren. ‘Maar ook deze Duitse AI-pionieren zitten niet op hetzelfde niveau als hun Amerikaanse, Chinese en Midden-Oosterse tegenhangers’, moet de DFKI-CEO toegeven.
Gebrekkige staatssteun en privé-investeringen
Volgens de AI-expert is innovatie in Duitsland nog te sterk geënt op bestaande structuren. ‘Deels is dit te wijten aan Europese regelgeving, waaronder het verbod op staatssteun bij directe concurrentie tussen Europese bedrijven. En waar Amerikaanse universiteiten privébedrijven zijn die er alle voordeel bij hebben dat hun talent doorstroomt naar de industrie – onder meer via ‘technology transfer offices’, ligt dat anders in Europa.’
Sommige analisten wijzen ook op een algemeen gebrek aan risicokapitaal in Duitsland. Nochtans kondigde de Duitse regering in 2023 nog een extra AI-budget aan van 1 miljard euro, bovenop de 5 miljard euro die in het AI-strategieplan van 2018 was gereserveerd (en nog niet volledig was benut).
‘Terechte inspanningen, maar ze verbleken in het niets bij de miljarden dollars die de Amerikaanse regering de laatste jaren pompte in AI-onderzoek’, vergelijkt de Saarlandse computerwetenschapper. ‘En dat terwijl bedrijven als OpenAI en Google DeepMind daarnaast ook nog eens miljarden uit de private sector aantrekken.’
Zorgt de toekomstige CDU-SPD-regering voor verandering?
Met de vorming van een nieuwe Duitse regering rijst dan ook de vraag of AI niet hoger op de politieke agenda moet komen. De professor is alvast hoopvol dat de urgentie doordringt bij de CDU en SPD, zeker nu de strikte begrotingsregels van de ‘Schuldenbremse’ versoepeld worden. ‘Bondskanselier in spé Merz heeft aangekondigd fors te investeren in de Duitse infrastructuur om de slabakkende economie aan te pakken. Daarbij gaat het niet alleen om bruggen en wegen, maar ook om technologie.’
‘Duitsland moet geen nieuwe weg inslaan’, gaat dr. Krüger verder. ‘De bestaande AI-competentiecentra en rekenkracht vormen een goed vertrekpunt. Alleen is extra overheidssteun en een betere samenwerking tussen academische instellingen, bedrijven en AI-start-ups cruciaal.’ Vooral voor de zogeheten ‘Mittelstand’ – de kmo’s en familiebedrijven die met hun nicheproducten de ruggengraat van de Duitse economie vormen. ‘Die middelgrote bedrijven in onder meer de machinebouw, biotechnologie en auto-industrie hebben veel interne knowhow, waarmee ze anno 2025 nog steeds het verschil maken tegenover de Amerikaanse en Chinese grote big tech.’ Alleen hebben zij niet de capaciteiten om eigen AI-afdelingen op te bouwen en zo efficiëntere kwaliteitscontroles, onderhoudsvoorspellingen en productoptimalisaties door te voeren. ‘Meer toegang tot AI-data en -expertise via diverse kenniscentra en universiteiten, ondersteund door de overheid, is dan een must om de huidige toppositie te behouden. Al helemaal gezien de grote tekorten aan gekwalificeerd personeel op de Duitse arbeidsmarkt.’
Enkel via meer Europese samenwerking kunnen we de huidige fragmentatie in het AI-ecosysteem tegengaan en onze achterstand inhalen
Daarbij kijkt dr. Krüger ook naar Europa. ‘Enkel via meer Europese samenwerking kunnen we de huidige fragmentatie in het AI-ecosysteem tegengaan en onze achterstand inhalen.’ Dat lijkt ook de Europese Commissie te beseffen. Onlangs wees ze nog 6 locaties aan voor de oprichting van nieuwe AI-‘gigafabrieken’ die geavanceerde infrastructuur voor AI-supercomputing moeten bieden aan Europese bedrijven en onderzoekers. Eén daarvan komt in het Duitse Jülich.
De CEO hoopt alvast dat deze faciliteiten de huidige braindrain een halt kunnen toeroepen. ‘Te veel AI-talenten die in Duitsland werden opgeleid, trekken naar Silicon Valley. Veel meer dan het Amerikaanse salaris is de aantrekkingskracht daar de sterke onderzoeksinfrastructuur, met krachtige rekenfaciliteiten. Die mensen zouden we hier kunnen houden als Europa erin slaagt om geavanceerde open-source AI-modellen te ontwikkelen op basis van hoogwaardige Europese data. Daarbij denk ik bijvoorbeeld aan publieke media-archieven zoals die van de BBC of de ‘Öffentlich-rechtlicher Rundfunk’ in Duitsland.’
‘AI-act niet te rigide interpreteren’
Mogelijk hebben we dan zelfs de optie om Amerikaans talent aan te trekken dat het nu moeilijk heeft onder Trump. ‘Denk maar aan onderzoekers uit de culturele sector die zich bezighouden met betrouwbare en ethische AI – thema’s die Europa hoog in het vaandel draagt en die ook in de European AI Act uit 2021 een prominente rol spelen.’
Die strengere wetgeving komt ook met een keerzijde. ‘Het is belangrijk dat we de AI Act niet te rigide interpreteren. Flexibele regels met regelmatige updates zijn nodig voor onder andere sandboxes of testomgevingen als je ziet hoe razendsnel AI zich ontwikkelt.’
De rol van defensie
Ook de huidige instabiele tijden zullen het AI-onderzoek in Duitsland niet ongemoeid laten. ‘Gezien onze geschiedenis kenden we lange tijd een strikte scheiding tussen civiele en militaire AI-ontwikkeling, zeker aan Duitse universiteiten’, legt dr. Krüger uit. ‘Toch merk je dat de taboes langzaam aan het sneuvelen zijn. De toenemende defensie-uitgaven zullen er wellicht toe leiden dat AI-onderzoek steeds vaker een ‘dual-use’ krijgt. Dat houdt in dat technologie en onderzoek zowel voor civiele als militaire toepassingen zal kunnen en mogen worden gebruikt.’
De toenemende defensie-uitgaven zullen er wellicht toe leiden dat AI-onderzoek steeds vaker een ‘dual-use’ krijgt
Ook het DFKI zal in de toekomst mogelijk AI-ondersteuning bieden aan militaire projecten. ‘In risicovolle tijden als deze hebben we wellicht geen andere keuze’, vreest de professor. Tegelijkertijd gelooft hij dat defensiegerichte AI-projecten ook indirect kunnen bijdragen aan bredere economische en maatschappelijke innovaties. ‘Denk maar aan de spraakherkenning in onze smartphones. Oorspronkelijk waren die AI-systemen ontworpen door het Amerikaanse leger voor militaire vertalingen in Afghanistan. Kan je je nu nog een wereld inbeelden zonder deze toepassingen?’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier