Iran gebruikt gezichtsherkenning om ‘hoofddoekrebellen’ op te sporen

Overal in Iran zijn protesten uitgebroken na de dood van een vrouw die door de zedenpolitie werd vastgehouden wegens ‘ongepaste kledij’. Activisten waarschuwen dat de repressie alleen maar harder wordt, nu de overheid gezichtsherkenning inzet om overtreders te betrappen.

Mahsa Amini, een 22-jarige uit de Iraanse provincie Koerdistan, raakte in coma en stierf vorige week na haar arrestatie in Teheran. Ze werd opgepakt vanwege het strikte nieuwe hoofddoekenbeleid van het land. Haar overlijden heeft geleid tot demonstraties in meerdere gebieden, inclusief de hoofdstad.

Toenemende controle

Amini is sindsdien een symbool geworden voor Iraniërs die zich verzetten tegen wat zij zien als toenemende overheidscontrole. Ze vrezen een verdere uitholling van de mensenrechten, waarbij vrouwen het meest te lijden hebben onder de onderdrukking.

Haar dood heeft geleid tot dagelijkse angst bij veel gewone Iraniërs, die vrezen dat ook zij in aanvaring kunnen komen met de zedenpolitie. Vrouwen worden namelijk routinematig gearresteerd voor het overtreden van de hijab-regels (hijab betekent hoofddoek). Nu zijn er ook plannen om het toezicht daarop te verstrengen met technologie.

‘Vrouwen in Iran staan ??dagelijks onder druk vanwege de hijab-wet’, zegt Shiva Nazar Ahari, een vrouwenrechtenactiviste die in Slovenië woont. ‘Ze zijn de voornaamste doelwitten van de gezichtsherkenning. Op die manier worden honderden vrouwen elke dag betrapt op het overtreden van de hijab-wet. Het kan erg gevaarlijk zijn.’

In goede gezondheid

De politie ontkent dat Amini mishandeld werd en zegt dat ze gezondheidsproblemen had. Haar familie ontkent dat en zegt dat ze in goede gezondheid verkeerde. Maar voor de 29-jarige Tina – een inwoner van Teheran die alleen haar voornaam wil gebruiken uit angst voor represailles – voelt een eenvoudige wandeling van haar huis naar haar werk nu aan als een gevaar. Elke ochtend kijkt Tina in de spiegel en legt ze haar haar goed om ervoor te zorgen dat elke lok stevig onder haar hoofddoek zit.

Dat dagelijkse ritueel is nog meer beladen geworden. De autoriteiten kondigden begin deze maand aan dat ze op openbare plaatsen gezichtsherkenningstechnologie zullen gebruiken om vrouwen te betrappen die zich niet aan de nieuwe hijab-wet houden. Die werd midden augustus ondertekend en vereist van vrouwen dat ze hun haar in het openbaar te allen tijde bedekken.

‘Elke keer als ik het huis verlaat, ben ik doodsbang’, zegt Tina, die als IT-specialist die voor een privaat bedrijf in de hoofdstad werkt. ‘De camera’s zijn overal en als ze je betrappen, krijg je een sms van de politie waarin staat dat je een boete krijgt, of erger’, zegt ze vanuit Teheran via een spraakbericht.

Massasurveillance

Het plan van de regering om surveillancetechnologie te gebruiken om vrouwen te identificeren die de strikte islamitische kledingvoorschriften overtreden, zal leiden tot meer mensenrechtenschendingen, zeggen actievoerders. De autoriteiten hebben geen startdatum bekendgemaakt, maar bewakingsexperts zeggen dat het systeem al klaar is voor gebruik.

Teheran kreeg al vaker kritiek over zich heen over het niet respecteren van de privacy en de persoonlijke vrijheden van burgers. In 2015 introduceerde de Iraanse regering een biometrische nationale identiteitskaart. Daarop worden persoonlijke gegevens opgeslagen, zoals irisscans, vingerafdrukken en gezichtsafbeeldingen.

Mensenrechtenactivisten hebben gezegd dat de identiteitskaart – die nodig is voor alles, van het openen van een bankrekening tot internettoegang – kan worden gebruikt voor massasurveillance van burgers.

Misbruik van gegevens

De autoriteiten rechtvaardigen die doorgedreven surveillance vanuit veiligheidsredenen. Maar mensenrechtenorganisaties waarschuwen voor privacy-schendingen en het potentieel voor etnische profilering en discriminatie. In Iran is er namelijk geen wet op de gegevensbescherming.

‘Het systeem bestaat al, en is actief op alle openbare plaatsen’, zegt Amir Rashidi, directeur digitale rechten bij de in Texas gevestigde Miaan Group, die de mensenrechten in Iran bestudeert.

Tijdens de pandemie heeft de overheid de camera’s – die bedoeld waren tegen dieven en criminelen – gebruikt om mensen zonder mondmasker te betrappen. ‘Nu wendt men ze aan om vrouwen die een ongepaste hijab dragen te viseren’, legt hij uit. Hij voegt eraan toe dat de beelden worden getoetst aan de nationale ID-database. Op die manier wordt er een kennisgeving van de overtreding naar het persoonlijk adres van de vrouw in kwestie gestuurd.

‘Er is geen wet op de gegevensbescherming, dus er komt geen einde aan het misbruik van deze gegevens.’ Het Iraanse ministerie voor het Bevorderen van Deugd en het Voorkomen van Ondeugd was niet bereikbaar voor commentaar.

Kliklijnen

Iraanse vrouwen zijn sinds de Islamitische Revolutie van 1979 verplicht om de hijab in het openbaar te dragen. President Ebrahim Raisi tekende vorige maand een bevel om de kledingvoorschriften strenger te handhaven, met een nieuwe lijst van beperkingen.

Zo mogen vrouwen die zonder hijab op sociale media verschijnen, beboet en ontslagen worden. Aan chauffeurs van taxi-apps wordt gevraagd om vrouwelijke klanten te melden die een ongepaste hijab dragen.

Sindsdien hebben burgers aangifte gedaan van vrouwen die de wet overtreden. Verschillende vrouwen die onder de nieuwe regels werden gearresteerd, moesten zich op de staatstelevisie verontschuldigen.

Het gebruik van gezichtsherkenningstechnologie is een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer, omdat ze mensen kan identificeren en viseren die deelnemen aan protesten, zegt Sussan Tahmasebi, oprichter van vrouwenrechtenorganisatie Femena. ‘Het is een voorbode van een toekomst waarin er veel minder respect voor de mensenrechten in Iran zal zijn. De rechten van vrouwen zullen nog veel gemakkelijker in het gedrang komen’, zegt ze in een videogesprek vanuit Washington D.C.

Sociale media

Toch gaan vrouwelijke demonstranten in groten getale de straat op in Iran. Daarbij steken verschillende vrouwen hun hijabs in het openbaar in brand, zo blijkt uit berichten op sociale media. Die konden niet onafhankelijk worden geverifieerd, onder meer door een internetstoring in het hele land.

Maar Soosan, een dertigjarige schoonheidstherapeut die in de noordelijke stad Qazvin woont, zegt dat de nieuwe maatregelen en de dood van Amini haar wanhopig hebben gemaakt.

‘De gezichtsherkenning is er alleen om tegen ons te gebruiken. In de auto zet ik mijn hoofddoek constant goed. Ik denk er voortdurend aan hoe ik moet reageren als er toch een lok zichtbaar is, zodat ik niet dood eindig’, zegt de vrouw die vraagt om enkel bij haar voornaam genoemd te worden. ‘Het gevoel dat overheerst is er een van hopeloosheid.’

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.