‘Privacy op de weg. Niet nodig volgens Jan Jambon’

‘Vandaag blijkt eens te meer dat onze privacy, in de ogen van onze mandatarissen en verkozenen niet veel meer waard is’, schrijft Matthias Dobbelaere-Welvaert naar aanleiding van het voorstel om de gegevens van alle autoritten één jaar bij te houden. ‘Wanneer is het genoeg voor de N-VA én de partijen die dit voorstel steunen?’

Herinnert u zich die tijd dat het blijkbaar populair was ‘om Jan Jambon te kennen’? Ik vraag me af of die boze bestuurder het nu nog met dezelfde trots zou uitschreeuwen. Jambon werkt immers hard aan een tijd waar massasurveillance en de geleidelijke uitbouw van een politiestaat aan belang wint. De N-VA neemt de ene maatregel na de andere die de privacy van haar burgers ernstig in gevaar brengt. Zo was er het voorstel om vingerafdrukken masaal te gaan bewaren in een database, iets wat Open VLD enigszins kon tegenhouden door die vingerafdrukken enkel te bewaren op de eID zelf. Ook was er de afschaffing van de anonieme SIM-kaarten, amper een jaar nadat Alexander De Croo nog uitdrukkelijk had beweerd dit niet te willen doen. In Antwerpen zijn de straten bedekt met camera’s. Ook de invoering van superflitspalen en slimme ANPR-camera’s – waar ik in februari al waarschuwde voor de vele risico’s, zijn nu onderwerp van een omstreden voorstel van Minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon. Die wil namelijk graag één jaar lang alle Belgen kunnen volgen op de weg.

Vandaag blijkt eens te meer dat onze privacy, in de ogen van onze mandatarissen en verkozenen niet veel meer waard is. Wanneer is het genoeg voor de N-VA én de partijen die dit voorstel steunen? Wanneer is veiligheid volgens hen voldoende gegarandeerd? En wanneer zal onze privacy uiteindelijk verwateren tot een artefact van een vorige wereld?

Was iedereen maar even geboeid over hoe zijn buurman dat nieuwe zwembad kon betalen – de fiscale kliklijn was nog nooit zo populair -, als wat er met zijn of haar privacy aan de hand is. Het wordt tijd dat u wakker wordt.

Wat is er nu eigenlijk aan de hand?

De N-VA blies dit weekend dus opnieuw leven in het omstreden voorstel, een wetsvoorstel waar Jan Jambon al sinds 2016 druk aan bezig is. De regering wil één jaar lang alle verplaatsingen die u met uw voertuig doet, of dat nu een wagen, motor of brommer is, gaan bijhouden. Zij gaat er dus de facto van uit dat wij allen misdadigers (in wording) zijn. Het gaat hier immers niet om gerichte controle of een signalisatiemogelijkheid van een verdachte nummerplaat, het gaat hier om het bijhouden van een onnoemelijke grote dataset van verplaatsingen, en dus identiteitsgegevens.

Dat dit fout is, staat buiten kijf. Elk wetsvoorstel dient de proportionaliteitstoets te doorstaan. Het recht op privacy is geen absoluut recht. Dat impliceert dat men van dit recht kan afwijken wanneer daar een gegronde en zwaarwichtige reden toe is. Dat is echter in casu niet het geval. Het bijhouden van alle verplaatsingen van alle Belgen gedurende één jaar, is niets meer dan massasurveillance – een term die zelfs de anders zo voorzichtige Privacycommissie zelf naar voor schuift.

De vraag is in hoeverre dergelijke controle enig voordeel oplevert om daadwerkelijk terroristen te vatten. Dit kan men immers vandaag al perfect, met gerichte controles via de camera’s en signalisaties op nummerplaten. Zo’n massacontrole is dus per defintie geheel overbodig. Interessant: in Nederland is men niet van plan om bijvoorbeeld anonieme SIM-kaarten te verbieden. Uit een inventarisatie in opdracht van de Nederlandse Minister van Veiligheid en Justitie is niet gebleken dat een verplichte registratie van SIM-kaarten enig ‘significant profijt’ voor de uitvoeringsdiensten bij de opsporing van criminelen en terroristen wordt verwacht. Kijk, zo kan het ook. Eerst onderzoeken en dan wetsvoorstellen maken.

Men verzekert dat enkel getrainde agenten in heel specifieke gevallen de gegevens zouden kunnen consulteren. Minder fraai is dat in ditzelfde weekend aan het licht kwam dat Antwerpse politieagenten met gestolen identiteiten (en dus identiteitsfraude) op goksites zitten. En u vertrouwt werkelijk diezelfde overheid toe met al uw data?

Wij hekelen de praktijken die men in China, Rusland en andere Staten toepast. Wij gaan er prat op dat Europa de voorvechter is van de Privacy, waarvan de GDPR – de nieuwe privacywetgeving die in mei 2018 actief wordt – een sterk voorbeeld is. Tegelijkertijd laten wij maar begaan dat onze nationale overheid een loopje neemt met onze basisrechten en -principes. Het recht op privacy, het recht om niet gevolgd te worden waar je gaat en staat, is een basisrecht. Dat men kan afwijken van de privacywet, wanneer iemand duidelijk criminele intenties heeft, lijkt me logisch. Dat men echter elke burger, en per definitie dus elke onschuldige burger, over dezelfde kam scheert en zijn bewegingen opzettelijk gaat bijhouden, is niet één brug te ver, maar vele bruggen.

Privé versus overheid

Sommigen zullen opmerken dat de overheid niks nieuws doet. Dat Apple en Google met hun navigatieapplicaties heel wat data bijhouden over onze verplaatsingen. Er is echter een cruciaal verschil, en het is simpelweg een denkfout. Bij elke applicatie en elk privé-initiatief heeft men immers een vrije keuze. Men kiest om Google Maps te gebruiken. Er is altijd een duidelijke opt-out, namelijk het niet gebruiken van de applicaite.

Ik kan echter niet zomaar kiezen om geen gebruik meer te maken van het Belgische wegdek, of mijn voertuig met Belgische nummerplaat langs de kant te zetten. Ik betaal daar overigens al meer dan genoeg belastingen voor, niet? En overigens, de installatie van het ANPR-netwerk kost de federale regering een slordige 35 miljoen euro. Goed besteed toch, uw belastingsgeld?

Het argument dat privé-bedrijven dus eigenlijk net hetzelfde doen als onze overheid, gaat niet op. Er is geen opt-out bij deze regering. Er is geen opt-out op deze politieke partij, die steeds meer België wil transformeren tot een politiestaat, waarin controle en staatsmacht centraal staan. Diezelfde politieke partij laaft zichzelf aan artikel 10 EVRM (Europees Verdrag van de Rechten voor de Mens) die de ‘vrijheid van mening’ als mensenrecht definieert, maar vergeet genoegzaam enig respect op te brengen voor artikel 8 EVRM (‘recht op privacy’). Wat de NVA vandaag doet in haar obsessie met de illusie van veiligheid, heeft zij overigens ook helemaal geen mandaat voor. Ik kan me niet herinneren dat massasurveillance deel uitmaakte van hun partijprogramma.

Het is hoog tijd, burger

Het is dus duidelijk dat onze privacy volop met de voeten wordt getreden. Al zeven jaar lang sta ik op de barricaden voor de bescherming van uw en mijn privé-leven. Geen mens, buiten een ongeruste ziel, die zich veel zorgen maakte. België is als een slechte grap. Men introduceert beetje bij beetje gevaarlijke voorstellen en wetgeving, waarbij men op het einde van de rit terug zal kijken en zich zal kunnen verwonderen over hoe het zo ver is kunnen komen.

Waar is onze privacy gebleven? Het moment dat de gemiddelde burger zich dit afvraagt, is het al te veel laat. Het wordt tijd dat ogen openen, en men een verweer opbouwt. Het wordt tijd dat men zich realiseert dat de N-VA, maar evengoed de politieke partijen die dit voorstel steunen, een gevaar betekenen voor onze vrijheden en mensenrechten. Ik schreef het al lang geleden, en ik schrijf het vandaag opnieuw: veiligheid is een illussie. Laat u niet vangen door handige politieke jongens die uw (irrationele) angst uitbuiten voor minder fraaie doeleinden.

U denkt wellicht dat u niet veel kan doen. Niets is minder waar, want volgens diezelfde partij heeft u als burger duidelijk de macht. U stemt straks op de partij waarvan u vindt dat die gelijk heeft gekregen. Ik vraag u met aandrang om na te denken over uw keuze in het stemhokje, en of u wil doorgaan met het afbrokkelen van de democratie, en het verder uitbouwen van een politiestaat te stimuleren. U kan ook vandaag echter iets doen. U kan ministers en afgevaardigden – mensen die uiteindelijk voor u werken – aanschrijven om duidelijk te maken dat u zich ernstig zorgen maakt over privacy, en dat u niet langer akkoord kan gaan met de afkolving van uw privé-leven.

De keuze is aan u. U laat mij ofwel roepen in een woestijn, of u staat in de frontlinie van wat later zal blijken de juiste keuze te zijn: het vrijwaren, beschermen en het stimuleren van een proportioneel privacy- en veiligheidsbeleid.

Deze opinie werd geschreven door Matthias Dobbelaere-Welvaert, managing partner bij theJurists Europe (deJuristen/lesJuristes/theJurists). Matthias doceert ook ‘Copyright and Mediarights’ aan de Erasmus Hogeschool Brussel en is gespecialiseerd in privacy, vrije meningsuiting en artificiële intelligentie.