Intimidatie per Telegram

De arrestatie van Telegram-topman Pavel Durov roept meer vragen dan antwoorden op. Hoofdzakelijk waarom men niet achter het bedrijf zelf gaat, en waarom Musk, Zuckerberg of Nadella zo’n arrestatie niet moeten vrezen.

We schrijven met een zeker voorbehoud: Franse media citeren hoofdzakelijk anonieme bronnen bij parket en justitie over de exacte reden van de arrestatie. Daar klinkt het dat Telegram niet optreedt tegen criminelen op haar platform, niet modereert en niet meewerkt met onderzoekers.

Terechte bezorgdheden, maar tegelijk geen reden voor een arrestatie. Ook op X (Twitter) wemelt het van manipulatie of beelden (al dan niet echt) van menselijke gruwel en wordt er zeer selectief gemodereerd. Het sterkste ingrijpen van Europa daar was een kwade brief van Thierry Breton, waarna de Europese Commissie zelf liet verstaan dat de commissaris op eigen initiatief voor sheriff speelde.

Wanneer mag je een bedrijfsleider arresteren om criminele feiten op diens platform?

Skype werd in 2016 nog geviseerd door het Belgisch gerecht omdat het niet meewerkte. Het dochterbedrijf weigerde inhoud van gesprekken te delen en werd veroordeeld tot 30.000 euro boete. Noch de CEO van Microsoft, noch de lokale Belgische country manager werden daarbij gearresteerd.

Ook Mark Zuckerberg (Meta, en dus Facebook, Instagram, WhatsApp, Messenger) kan rondreizen zonder arrestatiebevel. Nochtans is Meta al jaren een facilitator van desinformatie en oplichting. Het verdient zelfs actief aan frauduleuze advertenties. WhatsApp wordt dagelijks gebruikt om mensen op te lichten. Instagram zet mensen aan tot eetstoornissen en ergere zaken, maar verzweeg dat bewust.

Na de moeder van alle schandalen, Cambridge Analytica, kwam Zuckerberg uitleg geven aan het Europees parlement zonder inhoudelijk veel verantwoording af te leggen. Zuckerberg rondde dat gesprek trouwens af door een van zijn mensen te laten te benadrukken dat zijn privéjet klaar stond om te vertrekken. Het toont aan dat het ene platform niet het andere is. Amerikaans zijn en zeggen dat je best wel wil meewerken lijkt de sleutel om vervolging te ontlopen.

Het kost welgeteld twee tikken om op Telegram een overzicht te krijgen van drugdealers en professionele gezelschapsdames.

Drugs en prostitutie

Is Telegram dan een onschuldig platform zonder problemen? Neen. Het kost welgeteld twee tikken om op Telegram een overzicht te krijgen van drugdealers en professionele gezelschapsdames. De mate waarin die echt en betrouwbaar zijn heeft onze redactie nog niet onderzocht.

Ga je op een hackersforum in gesprek met een aanbieder van gegevens, dan loopt dat soms via Telegram. Het is niet ondenkbaar dat ook zwaardere criminelen via het platform van Durov hun plannen maken.

Groot, maar niet uniek

Maar ook daar is Telegram geen unieke en onontbeerlijke dienst. Wie zichzelf een beetje ernstig neemt als crimineel, gebruikt meer gespecialiseerde platformen. Het intussen gekraakte EncroChat is daar een goed voorbeeld van. Zeer waarschijnlijk zijn er momenteel alternatieven in omloop, naast de talloze andere apps die anonimiteit en end-to-end encryptie beloven en minder op de radar staan dan Telegram.

Het staat Europa of Frankrijk vrij om Telegram formeel in gebreke te stellen, in plaats van iemand te arresteren.

In de nasleep van de arrestatie is trouwens duidelijk dat Telegram helemaal niet zo vaak werkt met encryptie. Het bedrijf belooft vooral dat het niets zal delen met anderen. Dat wil zeggen dat de meeste data over gesprekken gewoon in een datacenter staan. Bevat dat datacenter een beetje Amerikaanse technologie, dan kan de VS hun Amerikaanse bedrijven dwingen om hen toegang te geven.

Bedrijf vs persoon

Een mens begint zich af te vragen wanneer je een bedrijfsleider mag arresteren om criminele feiten op diens platform. Het staat Europa of Frankrijk immers vrij om Telegram formeel in gebreke te stellen, om het bedrijf voor de rechter te dagen en de app te verbieden en uit de App Store of Google Play te weren. Websites waar kinderporno of illegale downloads worden aangeboden, worden al jaren geblokkeerd in Europese landen.

De gelijkenissen gaan niet helemaal op, maar als de arrestatie van Durov ergens aan doet denken, dan is het aan de opsluiting van Meng Wanzhou, CFO van Huawei en dochter van oprichter Ren Zhengfei. Wanzhou werd eind 2018 in Canada aangehouden op vraag van de VS. Formeel omdat het bedrijf zaken deed met Iran. Op de achtergrond speelde de geopolitiek tussen China en de VS, waarbij Huawei te alle koste moest worden beperkt. Meng werd pas in september 2021 weer vrijgelaten.

‘Centrum van wereldwijde cybercriminaliteit’

Wat de zaak niet helpt zijn de roeptoeters aan beide kanten van de zaak. Elon Musk die laat uitschijnen alsof het enkel gaat om vrije meningsuiting, vergeet gemakshalve dat er ook andere dingen op Telegram verschijnen. Ook is vrije meningsuiting iets anders dan een platform uitbaten.

Aan de andere kant hebben we Guy Verhofstadt die al even vrij van nuance tweette dat Telegram ‘at the centre of global cyber crime’ zit en er ‘Free speech is not without responsibilities’, aan toevoegde.

Dat eerste is feitelijk onjuist. Als Telegram aan het hoofd van wereldwijde cybercriminaliteit zit, dan zitten WhatsApp, Messenger, Skype, Discord, Signal, Kik, Snapchat, WeChat, Line en vele anderen daar ook. Als we de redenering van Verhofstadt doortrekken dan zijn ook Telenet, Orange en Proximus medeplichtig aan cybercriminaliteit. Via hun netwerken faciliteren ze immers ook de communicatie van criminelen.

‘Maar die bedrijven werken mee met politiediensten!’ kan je argumenteren. Ja en neen. Algemeen zijn de meeste van bovenstaande platformen wel bereid om in extreme gevallen in te grijpen. Dat werkt algemeen het best tussen Belgische ordediensten en Belgische telecomoperatoren. Zijn er buitenlandse platformen bij betrokken dan is men voor medewerking al meer afhankelijk van de bereidwilligheid (zoals bij Skype) en moeten de feiten ernstig genoeg zijn.

Dit alles doet vermoeden dat het de Franse justitie niet noodzakelijk te doen is om het gevaar dat Telegram vormt. Wel is het een uitstekende manier om een bedrijf en haar topman te intimideren om in de toekomst beter te laten meewerken, of hem tenminste vast te houden tot daar bereidwilligheid rond is.

Waar Europa zich tegenover Rusland of China profileert als een vrijgevochten regio, suggereert de arrestatie van Durov dat in praktijk handboeien de voorkeur dragen op procedures. Misschien komen de Fransen alsnog met een dossier dat aantoont dat Durov ernstige feiten pleegde. Indien niet dan kunnen we best hopen dat het om een inschattingsfout gaat en niet om een nieuwe modus operandi.