Heel wat Nederlanders zijn niet opgezet met een wet die het inlichtingendiensten mogelijk maakt om hun internetverkeer af te tappen. Nu het aantal handtekeningen tegen de omstreden wet de laatste dagen flink de hoogte is ingeschoten, wordt de kans op een referendum steeds groter. Dat zou plaatsvinden in maart volgend jaar, tegelijk met de Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen.
Vanaf 1 januari 2018 kunnen de Nederlandse inlichtingendiensten grote hoeveelheden internetverkeer aftappen via de kabel. Dat is het gevolg van een wet die deze zomer werd goedgekeurd door de eerste kamer.
Sleepnet
De nieuwe wet wordt door privacy-adepten de ‘sleepnetwet’ genoemd omdat de inlichtingendiensten tijdens het vissen naar de communicatie van terroristen ook de gegevens van onschuldige burgers naar boven kunnen halen. “Of dat nu een telefoontje, appje of de online back-up van je foto’s is, alles wat je online doet kan terechtkomen in het sleepnet van de geheime diensten”, schrijft burgerrechtenbeweging Bits of Freedom. Eén van de concrete implicaties zou bijvoorbeeld zijn dat een hele wijk mag worden afgeluisterd zodra er één verdacht persoon woont.
Het gaat in eerste instantie om het verzamelen van metadata: de inlichtingendiensten kunnen zien met wie Nederlanders communiceren, waar ze zijn en welke websites ze bezoeken. Bovendien mogen alle verzamelde data, ook die van onschuldige burgers, drie jaar lang worden opgeslagen.
Daarnaast gaat het ook over hacken. Dat mogen de inlichtingendiensten nu al, maar met de nieuwe wet komt daar een nieuwe bevoegdheid bij: ook niet-verdachte personen mogen worden gehackt. “De gedachte is dat ‘targets’ van de inlichtingendiensten vaak zo goed bezig zijn met hun digitale beveiliging, dat ze niet te hacken zijn. Een vriend of familielid is dan makkelijker te kraken, waarna de sprong naar het doelwit kan worden gemaakt”, legt NOS uit. Niet enkel smartphones of pc’s kunnen gehackt worden, maar alle geautomatiseerde apparaten, waaronder ook smart tv’s. Voor alle interventies is wel steeds toestemming van de minister nodig.
Handtekeningen stromen binnen
Vijf bezorgde studenten, die vrezen dat de wet te ingrijpende gevolgen heeft voor de privacy, dienden een aanvraag voor een referendum in. Sinds september zijn ze op zoek naar de 300.000 geverifieerde handtekeningen die nodig zijn om dat te laten doorgaan. De afgelopen dagen zit het aantal flink in de lift, nadat tv-maker Arjen Lubach vorige zondag aandacht besteedde aan de kwestie. Op moment van schrijven zijn er al 243.000 handtekeningen verzameld. De deadline ligt op 16 oktober.
Als de handtekeningen aan dit tempo blijven binnenstromen, ziet het er dus naar uit dat de Nederlandse overheid een referendum zal moeten organiseren. Dat zou samen met de gemeenteraadsverkiezingen in maart plaatsvinden, weet NRC en werd bevestigd door een woordvoerder van de Kiesraad. Volgens hem zijn de gemeenten er al over geïnformeerd dat op 21 maart 2018 mogelijk ook een referendum wordt gehouden.
Het referendum is louter raadgevend, dus de Nederlandse Regering zou een afwijzing van de wet gewoon naast zich neer kunnen leggen. Dat deed ze ook met het laatste referendum waarin 61 procent van de Nederlanders stemde tegen het Europese associatieverdrag met Oekraïne.
Privacy onder druk
Het referendum zou in elk geval wel een breed debat opwerpen over welke middelen een overheid mag inzetten om burgers af te luisteren en waar de grens moet getrokken worden om hun privacy te beschermen. Dat maatschappelijk debat werd nauwelijks gevoerd, klinkt het bij critici.
Ook in andere landen staat de privacy van internetgebruikers onder druk. Deze zomer vroeg het Amerikaanse ministerie van Justitie gegevens op van 1,3 miljoen Amerikanen die een anti-Trumpwebsite bezochten, een verzoek dat geweigerd werd door de hoster.
Ook de Britse regering wil het internet strenger gaan reguleren. Na de terreuraanslag in Londen wilde ze inzage kunnen krijgen in berichtendiensten die beveiligd zijn met end-to-end-encryptie, zoals WhatsApp. Deze week nog zei minister van Buitenlandse zaken Amber Rudd dat ze “niet langer accepteert dat technologiebedrijven toelaten dat pedofielen en andere criminelen gebruik maken van dergelijke diensten”.
