Facebook gaat een doorzoekbare database aanleggen van alle Europese politieke advertenties op haar platform. Tegelijk blokkeert het onafhankelijke initiatieven, zoals die van de VRT en De Tijd. Waarom wil het bedrijf zo graag zelf de touwtjes in handen houden?
De database werd eerder al voor de Amerikaanse midterms en de Braziliaanse presidentsverkiezingen in het leven geroepen en Facebook liet in september al verstaan dat het dit ook voor de Europese verkiezingen wil doen.
De opzet is meer transparantie: gebruikers kunnen opzoeken welke partijen welke advertenties laten lopen op Facebook. Zo kunnen we achterhalen of een partij bijvoorbeeld anders communiceert naar verschillende leeftijds- of interessegroepen. Meer inzicht, goed voor de democratie en goed voor Facebooks imago.
Facebooks database vs onafhankelijk onderzoek
Tot zover de theorie, want er waren al gelijkaardige initiatieven. De Amerikaanse nieuwssite volgt al anderhalf jaar politieke advertenties (en aan wie ze gericht waren) via een browserextensie voor Chrome en Firefox die gebruikers vrijwillig konden installeren. Het project kreeg navolging in Nederland, waar de NOS een gelijkaardig initiatief met dezelfde software deed, en in België waar VRT en De Tijd in juni van start gingen met hun project, eveneens gebaseerd op de tool van Propublica.
De naam van de individuele gebruiker werd niet doorgespeeld.
Doel? Niet enkel kijken welke politieke advertenties gebruikers te zien kregen, maar ook aan welke gebruikersgroepen ze werden getoond. De naam van de individuele gebruiker werd niet doorgespeeld.
Maar halverwege deze maand paste Facebook zijn code aan. “Sindsdien worden de ads nog wel verzameld, maar zien we niet op wie ze gericht zijn,” vertelt Bram Vandeputte, journalist bij Terzake en initiatiefnemer van het project bij VRT. In totaal namen 300 à 400 mensen deel aan het project. Zij hebben daar ook expliciet toestemming voor gegeven en de extensie zelf geïnstalleerd. Het gaat dus niet om verborgen cookies of obscure trackingpraktijken.
De actie is overigens niet enkel gericht tegen nieuwsmedia. Ook gelijkaardige extensies van Mozilla en Who Targets Me werken sinds kort niet meer.
Misbruik voorkomen
Hallo Facebook, hoe zit dat met die transparantie? Bij het sociale netwerk krijgen we in eerste instantie een weinig zeggend antwoord: “Om de informatie van mensen veilig te houden, verbeteren we regelmatig de manier waarop we ongeoorloofde toegang van derden voorkomen, zoals webbrowser-plugins. Dit was een routine-update voor advertentieblokkerings- en advertentiescraping-plugins, die de informatie van mensen kunnen blootstellen op manieren die ze niet hadden verwacht.”
Dat is Facebooks manier om te zeggen dat zo’n plugins gevaarlijk kunnen zijn, dus worden ze afgeblokt. Het bedrijf benadrukt wel dat het niet gaat over het minder transparant maken van advertenties, maar wel om het voorkomen van datamisbruik, “een topprioriteit voor ons”, aldus Facebook.
Dat Facebook bezorgd is om misbruik van data is terecht. De vele achterpoortjes die het bedrijf zelf inbouwde hebben immers geleid tot het Cambridge Analytica-schandaal. Nochtans onthulde de New York Times eind vorig jaar nog dat verschillende bedrijven gewoon toegang hebben tot gevoelige informatie, zoals chatberichten, als het daar zelf beter van kan worden.
Geen uitzondering
Facebook heeft er een business van gemaakt om gebruikers te segmenteren en hun acties tot in detail te volgen. Kan het bedrijf dan geen uitzondering maken en de tool in kwestie op een witte lijst plaatsen? ProPublica is al twaalf jaar een gekende nonprofit-organisatie voor onderzoeksjournalistiek. Ook de Nederlandse Omroep Stichting (NOS), de VRT en De Tijd zijn niet bepaald obscure of onbekende nieuwsmedia. Het gaat bovendien om dezelfde tool, het is dus niet dat Facebook voor elk medium een aparte uitzondering moet maken.
Neen, zegt Facebook. “Het is lastig om uitzonderingen in te bouwen omdat tools mogelijk ons beleid kunnen overtreden ten aanzien van advertenties. Gebruikers kunnen een opt-in geven voor een browserextensie, maar dat betekent niet automatisch dat hun gegevens worden beschermd tegen misbruik.” Bovendien is het scrapen van advertenties tegen het beleid van Facebook.
Dat is een nobele gedachte, maar ze klopt niet helemaal. De extensie in kwestie laat scraping van advertenties voorlopig nog steeds doe. Maar de informatie over aan wie de ad gericht is, komt niet meer automatisch door. “Het scrapen van de advertenties is niet zo interessant voor ons project, voor ons is het vooral belangrijk bij wie welke advertenties terechtkomen,” zegt Vandeputte aan Data News.
Broncode openbaar
Facebook zegt trouwens niet dat de extensie onveilig is, wel dat ze onveilig ‘kan’ zijn. Maar er is geen enkele reden om dat aan te nemen. “We hebben de tool vooraf zelf intern getest bij een tiental collega’s op de VRT om na te gaan wat er werd verzameld en daar is niets vreemds gebeurd. In Nederland heeft een blogger ook uitgebreid nagekeken welke informatie er wordt verzameld en die kwam ook tot de vaststelling dat er geen persoonlijke informatie, zelfs niet de naam van de gebruiker, wordt doorgestuurd,” zegt Vandeputte.
De tool zelf is overigens volledig door te lichten want de broncode ervan staat op Github.
Onvolledige database
Je kan argumenteren dat Facebook het best geplaatst is om advertenties op zijn eigen netwerk te monitoren, maar ook dat gaat niet helemaal op. Zo liet ProPublica deze week verstaan dat het meer dan eens advertenties opmerkte die niet in het archief van Facebook zaten. Het gaat onder meer op advertenties van wapenlobby NRA en van een groep die democratische kiezers over gezondheidszorg aansprak.
Wanneer we Facebook confronteren met de vaststelling van Propublica dat Facebooks eigen database onvoldoende werkt, ontkent het bedrijf. “Dit is geen uitspraak waar we ons in herkennen”, aldus een woordvoerder. Het bedrijf wijst er op dat er al meer dan twee miljoen advertenties en issues zijn opgeslagen in de advertentiebibliotheek. Ook eist het dat adverteerders van politieke advertenties hun identiteit en locatie bevestigen.
Dat laatste kreeg Data News al in september te horen. Nochtans bleek in oktober dat nieuwssite Vice dat systeem probleemloos kon omzeilen en advertenties kon opmaken voor honderd Amerikaanse senatoren, zonder enig obstakel.
Europees, niet federaal of Vlaams
Een bijkomende beperking is dat Facebooks database vooral focust op de Europese verkiezingen. Elke partij die Europees opkomt wordt daarin opgenomen, net zoals bepaalde onderwerpen die Europees ter sprake komen.
Wie niet Europees opkomt, wordt niet opgenomen in het overzicht van Facebook.
Bij VRT vinden ze dat een jammere zaak, want hun project draaide vooral om het Belgische en Vlaamse niveau. “De gemeenteraadsverkiezingen waren een proefproject om te kijken of het goed draaide. Maar het leek ons vooral interessant om de Facebookadvertenties rond federale en lokale verkiezingen in kaart te brengen,” klinkt het.
“De meeste partijen die federaal of regionaal opkomen, hebben ook een Europese lijst, maar wie niet Europees opkomt, wordt niet opgenomen in het overzicht van Facebook. Tenzij ze adverteren op een van de onderwerpen die Facebook heeft opgelijst, komen ze dus niet in Facebook’s database terecht,” verduidelijkt Vandeputte.
Gaat het om veiligheid of transparantie?
Heeft Facebook een punt? Vanop een afstand gezien wel. Het bedrijf moet gegevens van haar gebruikers veilig houden en extensies, zij het om Facebook in een ander lettertype te zetten of om advertenties te tracken of te blokkeren, kunnen een risico inhouden voor de privacy.
Maar het excuus van Facebook bevat een aantal gaten. Zo is de tool in kwestie zeer transparant in haar werking en is er geen enkel bewijs van misbruik. Ook wil Facebook scraping tegengaan, wat niet wordt tegengehouden. Daarbij lijkt het bijzonder toevallig dat de tool van VRT en De Tijd ruim zeven maanden kon draaien en pas werd stopgezet vlak voor Facebook met een eigen initiatief kwam.
Dat alles doet vermoeden dat Facebook vooral geen zin heeft om extra onder de loep te worden genomen door journalisten, maar intussen wel wil kunnen zeggen dat het transparantie biedt, hetzij transparantie waar het zelf alle touwtjes in handen heeft.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier